همه آنچه که باید درباره ویروس اچآیوی و ایدز بدانید
ویروس اچآیوی و بیماری ایدز با خصوصیترین رفتارهای انسانها سروکار دارد و باعث میشود كه افراد مبتلا به راحتی درباره آن صحبت نكنند. این در حالی است که همین نکته، احتمال انتقال این بیماری به سایر افراد را بالا میبرد.
موسسه خانواده سلامت بنیان- دکتر علی شیخالاسلامی؛ ایدز یك بیماری عفونی واگیردار است كه عامل ایجاد آن ویروس اچآیوی (ویروس نقص ایمنی انسانی) میباشد. این ویروس یک دوره نهفته دارد که علیرغم حضور در بدن انسان، هیچگونه علامتی ندارد و لذا فرد بدون اطلاع از وجود ویروس میتواند آن را به دیگران منتقل کند.
یكی از سلولهایی كه اچآیوی برای ادامه حیات به آن احتیاج دارد، گلبولهای سفید بدن انسان است. این ویروس در خارج از بدن (خارج از سلولهای زنده) و در مواجهه با مواد ضدعفونی كننده (الكل، وایتكس و …) و حرارت، در مدتی كوتاه و به راحتی از بین میرود.
راههای انتقال اچآیوی عبارتند از:
- خون و فرآوردههای خونی آلوده
- تماسهای جنسی محافظتنشده با فرد آلوده
- انتقال از مادر آلوده به فرزند
گروههای پرخطری که بیشتر از بقیه در معرض اچآیوی قرار دارند
باتوجه به راههای انتقال اچآیوی، میتوان گفت تمام افراد جامعه، در معرض خطر ابتلا به این عفونت هستند و این بیماری به هیچ گروه خاصی از افراد اختصاص ندارد، اما با در نظر گرفتن راههای انتقال بیماری، گروههای ذیل بیش از سایرین در معرض خطر قرار دارند:
- مصرفكنندگان تزریقی موادمخدر
- افرادی كه روابط جنسی محافظ نشده با افراد مختلف، اعم از همجنس یا جنس مخالف دارند
- دریاف كنندگان مكرر خون
- همسر یا شركای جنسی افراد ذكرشده
راههای انتقال ویروس اچآیوی
الف) انتقال از طریق خون و فرآوردههای خونی
اگر خون فرد آلوده به اچآیوی با خون فرد دیگری تماس پیدا كند، ممكن است عفونت را انتقال دهد. در زمان انتقال خون نیز ممكن است بیماری منتقل شود.
در حال حاضر در ایران، تمام خونهای اهدایی از نظر احتمال آلودگی به اچآیوی ارزیابی شده و در صورت آلوده بودن، استفاده نمیشوند، پس این خطر به حداقل میرسد.
اگر خون آلوده به اچآیوی به هر روش دیگری وارد خون فرد سالم شود، ممكن است آلودگی را منتقل كند كه این حالت نیز در زندگی روزمره با رعایت اصول بهداشتی كمتر اتفاق میافتد. ولی اگر فرد آلوده به ا چ آی وی تزریقی با سرنگ انجام دهد و سپس فرد دیگری بلافاصله با همان سرنگ و سرسوزن آغشته به خون، به خود تزریق كند بهطوری كه خون آلوده در سرسوزن یا سرنگ وارد خون فرد دوم شود، احتمال ابتلای فرد دوم بالا خواهد بود.
به این ترتیب، اگر با هر جسم برنده و نوك تیز آغشته به خون آلوده به اچآیوی خراش یا بریدگی در بدن فرد سالم ایجاد شود، ممكن است ویروس منتقل شود.
بنابراین، اگر اعمالی مانند خالكوبی، حجامت، سوراخ كردن گوش، ختنه، جراحی و خدمات دندانپزشكی با وسایل غیراستریل انجام شود، ممكن است با خطر انتقال ویروس همراه باشد.
به یاد داشته باشید، اچآیوی در خارج از بدن در تماس با حرارت و مواد ضدعفونیكننده مثل وایتكس به سرعت از بین میرود. انجام این اعمال با وسایل استریل و تمیز خطری ندارد.
از آن جا كه اغلب معتادان تزریقی اصول بهداشتی را رعایت نمیكنند و تعداد زیادی از آنها از یك سرنگ و سرسوزن بهصورت مشترك استفاده میكنند، بنابراین، خطر انتشار اچآیوی در این گروه بسیار زیاد است. به همین دلیل، اعتیاد تزریقی یكی از راههای شایع انتشار در بعضی كشورها ازجمله ایران است.
ب) تماسهای جنسی محافظتنشده با افراد آلوده
یكی دیگر از مایعات بدن كه تعداد زیادی گلبول سفید دارد، ترشحات جنسی است. پس ترشحات جنسی فردی كه اچآیوی وارد بدن او شده، آلوده به این ویروس است و اگر این ترشحات با مخاط تناسلی فرد سالم تماس پیداكند، ممكن است باعث انتقال اچآیوی شود.
بهعنوان مثال، همسر یك معتاد تزریقی آلوده به اچآیوی در تماس جنسی با همسر خود به این ویروس آلوده خواهد شد. لازم به یادآوری است، وجود هرگونه التهاب و عفونت در دستگاه تناسلی، خطر انتقال اچآیوی را افزایش خواهد داد.
تماس جنسی در بسیاری از كشورهای دنیا از شایعترین راههای انتشار اچآیوی است. بهترین راه پیشگیری از انتقال ویروس از طریق تماس جنسی، استفاده صحیح از كاندوم است.
ج) مادرآلوده به فرزند
بیشترین احتمال انتقال اچآیوی از مادر آلوده به فرزند، در اواخر زمان بارداری، بهخصوص هنگام زایمان و شیردهی است. پیشگیری از این راه انتقال، جلوگیری از بارداری زنان اچآیوی مثبت است.
در صورت بروز بارداری، پیشگیری دارویی با سه داروی ضد رترو ویروسی (زایدوودین، لامیوودین و نلفیناویر) از ماه چهارم ضروری است و زایمان بهصورت سزارین توصیه میشود. بهعلاوه، از آ نجا كه انتقال اچآیوی از طریق شیردهی نیز ممكن است، نوزاد باید حتما با شیرخشك تغذیه شود و بلافاصله پس از تولد تحت درمان پیشگیری با داروهای ضد رترو ویروسی مزبور قرار گیرد.
ویروس ایدز به روشهای زیر منتقل نمیشود:
- تماسهای عادی مانند با هم كاركردن، همصحبتی، همسفری، دست دادن، بوسیدن و سایر روابط اجتماعی، مانند سوارشدن در یك اتوبوس و تاكسی؛
- استفاده مشترك از حمام، استخر و توالت؛
- استفاده از لباس، پوشاك، پتو و رختخواب؛
- عطسه، سرفه و نیش حشرات؛
- تماس پوست سالم با ترشحات جنسی مردانه و زنانه، بزاق، ادرار، اشك، عرق و محتویات معده فرد آلوده به ویروس.
پس از ورود اچآیوی به بدن چه اتفاقی میافتد؟
ویروس ایدز به سلولهای خاصی مانند گلبولهای سفید بدن تمایل دارد و برای رشد و تكثیر خود به این سلولها وارد میشود. به عبارت دیگر، این ویروس به داخل سلولهایی وارد میشود كه وظیفه آنها از بین بردن این موجود است، درست مانند نفوذ دشمن در ارتش یك كشور و جلوگیری از مبارزه سربازان آن ارتش.
این ویروس برخلاف بیشتر عوامل بیماریزای عفونی، بهخودی خود موجب تخریب و یا صدمه به بافتهای بدن نمیشود و پس از ورود به گلبولهای سفید تا مدتهای طولانی (حتی 10 سال) ممكن است بدون هیچ تخریبی در بدن باقی بماند و هیچ علامتی هم ایجاد نكند.
بعد از جایگزینی ویروس در گلبول سفید، از این سلولها برای تكثیر و بقای خود استفاده میكند و به این ترتیب، گلبول سفید آرام آرام كارآیی خود را از دست داده و نابود میشود. در این صورت، اگر این بار یك میكروب دیگر وارد بدن شود، گلبول سفید نمیتواند با آن مبارزه كند.
بنابراین، وجود ویروس ایدز و واكنشی كه بدن نسبت به این ویروس نشان میدهد، موجب بروز علامت در بدن نمیشود. بعد از مدتی، مادهای به نام آنتی بادی در خون ترشح میشود كه حضور این ماده نیز علامتی ایجاد نمیكند، ولی در تشخیص آزمایشگاهی به ما كمك میکند. به این ترتیب، در زمان خیلی طولانی، ویروس ایدز در مرحلهای در بدن فرد آلوده وجود دارد، اما او هیچگونه علامتی نشان نمیدهد. به این مرحله، «مرحله بدون علامت» میگویند.
در این مرحله، فرد بیمار نیست و مثل سایر افرادی كه در جامعه هستند بهطور طبیعی زندگی میكند، اما ویروس در بدن او وجود دارد و میتواند آن را از طریق خون و ترشحات جنسی به دیگران منتقل كند. در این دوره اصطلاحا، فرد «آلوده به اچآیوی و بدون علامت» است.
به تدریج و پس از گذشت سالها با كاهش كارآیی و تعداد گلبولهای سفید، بدن قدرت مقابله در برابر سایر بیماریهای عفونی را از دست میدهد. در این زمان، اگر عامل بیماریزای دیگری به بدن وارد شود، گلبولهای سفید نمیتوانند وظیفه محافظتی خود را انجام دهند. بنابراین، بدن قادر به انجام هیچ واكنشی نیست و میكروب میتواند انسان را از پا درآورد.
در این مرحله، بیماریهای عفونی و سرطانهای غیرعادی در بدن فرد فرصت رشد و بیماریزایی پیدا میكنند. وقتی كارآیی گلبولهای سفید كاملا از بین رفت، میكروبهایی كه در حالت عادی بیماریهای ساده ایجاد میكردند و خیلی زود درمان میشدند، عفونتهای شدیدی ایجاد خواهند کرد كه حتی میتواند به مرگ منجر شود. به این مرحله از بیماری ایدز كه در اصل با علامت انواع بیماریهای عفونی دیگر همراه میشود، «مرحله بیماری» میگویند و در اصطلاح، فرد در این مرحله «مبتلا به ایدز» شده است.
چگونه میتوان آلودگی به اچآیوی را تشخیص داد؟
در مرحله بدون علامت، هیچ نشانهای از بیماری وجود ندارد، پس در این مرحله، تشخیص آلودگی به ویروس، برای فرد و اطرافیان او غیرممكن است. یعنی ابتلا به عفونت اچآیوی از روی ظاهر فرد قابل تشخیص نیست.
بعد از ورود ویروس، بدن به تدریج مادهای به نام آنتی بادی تولید میكند كه با روشهای آزمایشگاهی در خون قابل تشخیص است و به كمك آن میتوان به آلودگی فرد پی برد. پس در دوره بدون علامت، فرد هیچ علامت ظاهری ندارد، اما آزمایش او مثبت است.
ترشح آنتی بادی تدریجی است، به همین خاطر، بعد از ورود ویروس به بدن تا زمانی كه سطح آنتی بادی در خون به حد قابل اندازهگیری برسد، بین 2 هفته تا 6 ماه فاصله وجود دارد كه به آن «دوران پنجره» میگویند. در دوران پنجره، با وجود حضور ویروس در بدن، فرد آلوده علامت بالینی ندارد و آزمایش او مثبت نیست.
برای مراقبت و درمان فرد آلوده به اچآیوی یا مبتلا به ایدز چه باید كرد؟
تاكنون هیچ دارویی برای ریشه كن كردن كامل ویروس ایدز ساخته نشده و ویروس واردشده به گلبولهای سفید بدن یك فرد را به هیچ طریقی نمیتوان ریشهكن كرد.
با این حال، داروهایی وجود دارد كه با مصرف آن میتوان طول عمر مبتلایان به ایدز را طولانیتر و كیفیت زندگی آنها را بهتر كرد. باتوجه به گران بودن این داروها، مصرف منظم آنها از زمانی كه فرد وارد مرحله بیماری ایدز شده، توصیه میشود.
به افرادی كه در مرحله بدون علامت هستند از دو جنبه ذیل باید توجه شود:
-
مراقبتهای روانی
این افراد به بیماری مزمنی مبتلا هستند كه مورد پذیرش جامعه نیست و موجب طرد آنها میشود. این بیماران به دلیل وحشت از ننگ و بدنامی در شرایط روانی نامساعدی قرار دارند. از سوی دیگر، بیشتر این افراد تفاوت بین عفونت اچآیوی و بیماری ایدز را نمیدانند، به همین دلیل با شروع آلودگی، گمان میكنند كه زندگی آنها به پایان رسیده و به شدت ناامید میشوند.
بنابراین، انجام مشاورههای اصولی و دقیق برای كمك به فرد در پذیرش بیماری و فهم تفاوت بین ابتلا به عفونت اچآیوی و بیماری ایدز ضروری است. درغیر این صورت، ممكن است فرد به افسردگی دچارشده و یا دست به خودكشی بزند و یا حتی در صدد انتقام جویی برآید.
-
مراقبتهای پزشكی
سیستم دفاعی بدن فرد آلوده به اچآیوی ضعیف شده، پس امكان ابتلای وی به بیماریهای عفونی دیگر زیاد است. سل یكی از بیماریهایی است كه هم فرد اچآیوی مثبت و هم اطرافیان او را تهدید میکند. این افراد باید دائما تحتنظر بوده و بررسی شوند و درصورت لزوم، برای پیشگیری یا درمان سایر عفونتها، داروهای موردنیاز را دریافت كنند. تغذیه مناسب، ورزش و روحیه خوب از سایر عوامل مؤثر در تأخیر ورود به مرحله بیماری ایدز هستند.
عفونت اچآیوی چه ویژگیهایی دارد كه از سایر بیماریهای عفونی متمایز شده است؟
این بیماری از راههایی منتقل میشود كه با رفتارهای پنهان انسان در ارتباط است، از جمله تماس جنسی، اعتیاد تزریقی و غیره . پس ایدز علاوه بر این که یک بیماری عفونی است، یك بیماری رفتاری نیز محسوب میشود. چون بیشتر بیماریهای رفتاری چند عاملی هستند، كنترل آنها کمی دشوار است.
از طرفی، ارتباط این بیماری با خصوصیترین رفتارهای انسانها باعث میشود كه افراد مبتلا به راحتی درباره آن صحبت نكنند. بیماری ایدز یك دوره بدون علامت بسیار طولانی، یعنی حدود 10 سال دارد كه از دو نظر حائز اهمیت است:
- بیش از 90 درصد افراد آلوده به این ویروس از آلودگی خود اطلاع ندارند.
- افراد آلوده طی سالهای متمادی به عنوان مخازن ویروس عمل میكنند؛ زیرا هیچ علامتی ندارند و میتوانند به راحتی دیگران را آلوده به ویروس کنند.
اگر افراد مبتلا كه اغلب در سنین فعال اجتماعی، اقتصادی و … هستند، جهت مشاوره و مراقبت به پزشک و مشاور رفتاری مراجعه کنند، میتوانند بدون آن كه خطری برای جامعه داشته باشند، از یك زندگی سالم و مفید كه حق مسلم آنهاست، بهرهمند شوند.
باید در نظر داشت که تاكنون واكسنی جهت پیشگیری ساخته نشده است. همچنین، لازم است از نظر فرهنگی تلاش شود تا انگ اجتماعی این بیماری، که باعث میشود افراد، كمتر برای اقدامهای تشخیصی مراجعه كنند، حذف شود.
مطالب مرتبط:
بیماری سوزاک چه علایمی دارد و چگونه می توان از آن پیشگیری کرد؟
چگونه می توان از بیماری تبخال تناسلی پیشگیری کرد و روش های درمان آن چیست؟
راه هایی که کمک می کند زگیل تناسلی نگیرید و در صورت ابتلا، درمان شوید