مشکلات خاصی که تک فرزندی به همراه دارد؛ والدین باید چه کنند؟
جامعه ما در سال های اخیر پر شده از خانواده هایی که تنها یک فرزند دارند و به دلایل مختلف به همین یک بچه قانع هستند. با این حال، تک فرزند بودن مشکلاتی برای خود بچه و والدین او ایجاد می کند.
موسسه خانواده سلامت بنیان- در این سالها تعداد خانوادههای تک فرزند یا بدون فرزند نسبت به دهههای قبل افزایش قابل توجهی داشته است. بهطوری که آخرین آمارها نشان میدهند حدود 34 درصد از خانوادههای ایرانی تک فرزند هستند و 14 درصد از آنها هم فرزندی ندارند. تک فرزندی نسبت به چند فرزندی مسایل خاص خود را به همراه دارد و نحوه تعامل با یک فرزند تنها و تربیت او متفاوت با فرزندی است که خواهر و برادر دارد. در این مطلب، سمانه شیرلو، روانشناس به مشکلات بچههای تک فرزند و نوع رفتار صحیح پدر و مادر با این بچهها پرداخته است.
مضرات پیدا و پنهان تک فرزندی
تک فرزندی پدیدهای است که نسبت به چند فرزندی از جنبههای مختلف آسیبهای بیشتری را با خود به همراه دارد. تک فرزندی از حیث اجتماعی، تاریخی، تربیتی، خانوادگی و فردی چه برای کودک و چه برای پدر و مادر اتفاق خوشایندی نیست که مزایا و سودمندی به همراه داشته باشد.
ضعف در کاستی جمعیت و آسیبهای متاثر از آن، پیر شدن نسل و فروپاشیدگی حاصل از آن، اضطراب والدین از احتمال از دست دادن همان یک فرزند و وابستگیهای ناهنجار پس از آن، بدپروری و ناکارآمدی تربیتی در کودک در زمینه سازگاری، همانندسازی و … میتواند مضرات پیدا و پنهان تک فرزندی باشد.
زندگی شادی برای تک فرزند خود مهیا کنید
استدلال ناگواری که امروزه در توجیه تک فرزندی بسیار به کار میرود، تامین تمام امکانات رفاهی برای کودک است، غافل از اینکه این مساله خود براندازنده استواری، سازگاری و تکامل شخصیت در کودک است. اما در صورتی که خانوادهها به هر دلیلی به تک فرزندی اکتفا میکنند موظف هستند زندگی شاد و پر هیجانی را برای تک فرزندشان مهیا کنند، در غیر این صورت مهارتهای ارتباطی و اجتماعی این کودکان دچار مشکل میشود.
تنهایی و احساس رنج ناشی از آن و عدم ارتباط با دیگر کودکان به عنوان خواهر یا برادر میتواند هیجان و نشاط لازم را برای کودک از بین ببرد. از طرف دیگر، احتمال لوس شدن و ناسازگاری به سبب سرویسهای رفتاری و اقتصادی والدین و عدم مواجهه کودک با ناکامی و محرومیت ناشی از آن میتواند سیستم رفتاری و تربیتی کودک را مورد هدف قرار دهد.
عوامل موثر بر رشد تک فرزندها
عواملی که روی رشد کودک تک فرزند تاثیر میگذارند و از جانب والدین باید در نظر گرفته شود به شرح زیر است:
بی تجربگی والدین: این امر موجب توجه بیش از حد والدین به کودک میشود.
عدم هماهنگی و سختگیری والدین: منجر به انزوا و تنهایی کودک میشود.
روابط بسیار عاطفی میان والدین و کودک: چنین رابطهای، حساسیت بیش از حد والدین نسبت به موفقیتها و شکستهای فرزند و انتقال مشکلات والدین به کودک را در پی دارد.
مشکلات بچه های تک فرزند
بچههایی که در خانوادههای تک فرزند بزرگ میشوند نسبت به سایر بچهها مشکلات متفاوتتری دارند. برخی از مشکلات این بچهها به شرح زیر است:
– او تنهاست.
– او خود محور است.
– او خودخواه است.
– او همیشه به دنبال جلب توجه است.
– او تمایل بیشتری به بازی با دوستان خیالی دارد.
– او مشکلات اجتماعی دارد.
– او بیشتر در معرض ابتلا به بیماری است.
– او به تنهایی بزرگ میشود.
– او کسی را ندارد تا کنارش باشد.
– تک فرزند فشار زیادی را از سوی خانواده برای بهتر بودن در کارها، مدرسه و دیگر فعالیتها تحمل میکند.
– خانواده بیش از حد مراقب او هستند.
– او ممکن است از دخالت پدر و مادر در کارش خسته شود.
– او سختتر دوست پیدا میکند.
– او ممکن است تحت فشار بیشتری برای فرزنددار شدن، به منظور انتقال نام خانوادگی، باشد.
– او به تنهایی مسئول مراقبت از پدر و مادرخود هنگام پیری است.
– او هیچوقت داشتن برادرزاده و خواهرزاده را تجربه نمیکند.
کودک تک فرزند آسیبپذیری بیشتری نسبت به کودکانی که خواهر یا برادر کوچکتر یا بزرگتر از خود دارند یا در خانوادههای پرجمعیت اما با مدیریت واحد (تبعیت عمده افراد از بزرگترها و احترام بیشتر به آنان) زندگی میکنند، دارند. چرا که این بچهها بیشتر مورد نقد موشکافانه یک یا دو نفر قرار دارند و یاد نمیگیرند که برای پذیرفته شدن در گروهها، زودتر با جمع اخت شوند و پذیرش قوانین و عمل به آنها را یاد بگیرند.
از این تغییرات نترسید
آنچه بیشتر والدین را نگران و دلواپس میکند و آنها را به سوی درمانگران و مشاوران سوق میدهد، ترس از همین تغییرات خلقی و گاه پرخاشگری ها و تند خوییها و خود محوریهای کودک است که میترسند ادامهدار شده و برای آیندهشان مشکل آفرین شود.
در صورتی که اگر میزان این تک محوریها منتج به آسیب به خود یا دیگری یا شکستن قوانین کلی نشود یعنی کودک و نوجوان به خصوص در مراودات اجتماعی و در سایه مراجع قدرت بتواند عمده پرخاشگریها و تند خوییهای خود را کنترل و مدیریت کند، این نوسانات خلقی و رفتاری متعارف و معمول بوده و جای نگرانی نیست.
ابتدا باید والدین آموزش ببینند
اولویت ما درباره کودکان تک فرزند ، آموزش والدین است که واقع بینانه تر به مسائل بنگرند. استفاده از کودکستان ها و مهدهای کودک در این حالت میتواند کودک را در معرض روابط اجتماعی گستردهتری قرار دهد و او بتواند از تجربیات مربیان و آموزگاران خود نیز الگوبرداری کند. این امر در بهبود و ارتقای روابط اجتماعی این کودکان نقش به سزایی دارد و آنها به این ترتیب میتوانند از گزند درونگرا یا برونگرا شدن شدید در امان بماند.
کارهایی که والدین باید انجام دهند
حال والدینی که تنها یک فرزند دارند، لازم است جهت کاهش آسیب های تک فرزندی، اقدامات زیر را انجام دهند.
1. برای تنهایی فرزندتان چارهاندیشی کنید
تنهایی برای یک کودک هم خوب است و هم بد. تنهایی خوب است از این جهت که والدین مجبور نیستند محبت و توجه خود را میان فرزندانشان تقسیم کنند و بد به این دلیل که کودک در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل میشود و ممکن است آدم حسودی بار بیاید.
چاره این مشکل چیست؟ بهتر است فرصتهای زیادی برای تک فرزند خود (در سنین قبل از دبستان) به وجود بیاورید تا کودک شما با بچههای همسن خود ارتباط داشته باشد. دعوت از دوستانی که کودک دارند و یا فرستادن بچه به مهدکودک بهترین راه حل است. همچنین پس از اینکه فرزند شما وارد مدرسه شد ارتباط او را با هم سن و سالهایش همواره حفظ کنید. مثلا سعی کنید فرزند شما با بچههای همسایه ارتباط داشته باشد یا او را در کلاسهای مختلف ثبتنام کنید. همچنین، بهتر است با بستگان و خانوادههایی رفت و آمد داشته باشید که فرزند هم سن فرزند شما دارند.
2. والدین فرزندتان باشید نه همدم او
کودکی که تک فرزند است به دلیل زندگی در یک محیط بزرگسال از لحاظ روحی و روانی بسیار سریعتر رشد میکند و دنیا را از دید بزرگسالان میبیند که این مساله چندان مطلوب نیست. شما و همسرتان باید کمتر به فرزندتان به عنوان تنها همدم خود وابستگی داشته باشید و به یاد داشته باشید که والدین باید همیشه والدین فرزندشان بمانند نه همدم او.
3. از فرزندتان انتظارات غیر معقول نداشته باشید
علت تک فرزندی بسیاری از خانوادهها تجمیع تمام امکانات رفاهی برای تنها فرزند خانواده است. با وجود اینکه تجمیع امکانات برای یک بچه احتمال موفقیت وی را بسیار بالا میبرد اما به موازات آن ممکن است توقعات والدین از فرزند خود را نیز افزایش بدهد. همین موضوع باعث خواهد شد تا تک فرزند برای موفق شدن و انجام کارهای بزرگ زیر فشارهای روحی و روانی له شود.
برای این که چنین مشکلی برای فرزندتان پیش نیاید کوچکترین کارهای فرزند خود را زیر ذرهبین قرار ندهید و اجازه دهید او حریم خصوصی و هویت مستقلی برای خود داشته باشد. فرزندتان باید احساس کند که شما به خاطر همان چیزی که هست دوستش دارید و توقعات غیر معمول از او ندارید.
بهتر است در فواصل زمانی مشخص با معلمان او مشورت کنید چون آنها میدانند که تواناییهای فرزند شما تا چه حدی است و این مساله را به شما انتقال میدهند. شما در صورتی که از تواناییهای فرزندتان آگاهی داشته باشید دیگر از او انتظارات غیر معقول نخواهید داشت.
4. درخواستهای فرزندتان را به سرعت اجرا نکنید
با توجه به اینکه تک فرزند ، کانون تمام توجهات و محبهای والدین در طول زندگی است به همین دلیل تا زمان ورود به دنیای خارج از خانه همه چیز را بر وفق مراد میبیند. اما به محض ورود به این دنیای جدید دچار سرخوردگی میشود چون دیگر مانند سابق، همه چیز بر وفق مراد او نخواهد بود.
کاری که شما در این مورد میتوانید انجام دهید این است که به فرزند خود بیاموزید که ممکن است در زندگی با ناکامی و مسایل زیادی مواجه شود که بر وفق مرادش نباشد و او را برای مواجهه با چنین شرایطی آماده کنید.
کار دیگری که میتوانید انجام دهید این است که درخواستهای فرزند خود را به سرعت اجرا نکنید بلکه به او یاد بدهید که باید برای رسیدن به هدفش تحمل داشته باشد و صبر کند چون دنیای خارج از خانه هم اینگونه است و قرار نیست همه چیز طبق خواسته او پیش رود.
مطالب مرتبط:
چگونه کودکان ناسازگار را سازگار کنیم؟ ۱۰ نکته کلیدی برای برخورد با این کودکان
