چرا نمی‌توانم سیگار را ترک کنم؟ نگاهی به تجربیات جوانان در استعمال دخانیات
سیگار کشیدن ممکن است در ابتدا با یک دلیل شروع شده باشد، اما دلایل مختلفی باعث ادامه آن می‌شود. هرچه سریع‌تر آن را ترک کنید، احساس بهتری خواهید داشت و زودتر بهبود پیدا می‌کنید.
موسسه خانواده سلامت بنیان- ترك سیگار در هر شرایطی سخت است، حالا چه تفریحی با دوستان‌تان مصرف می کنید، چه مصرف‌كننده جدی و حرفه‌ای آن هستید. شاید هم چندین بار تلاش کرده‌اید، اما نتوانستید به آن پایبند باشید، این کاملا طبیعی است. اما به هر حال، ترک آن غیرممکن نیست. دکتر ایرج قاسم‌زاده، پزشک و مولف کتاب ترک سیگار در این مطلب به شایع‌ترین مشکلاتی پرداخته است که جوانان در مورد ترک این ماده دخانی با آنها مواجه هستند.
استعمال دخانیات یكی از عادت‌ها و وابستگی‌های زیان‌آور جهان امروز است که باعث می‌شود انسان‌های زیادی به تباهی كشیده شوند و سرمایه‌های فراوانی به هدر رود. تخمین زده می‌شود که در هر ثانیه، یک نفر در اثر عوارض ناشی از مصرف این ماده از دنیا می‌رود.
دود سیگار حاوی بیش از 4 هزار ترکیب شیمیایی است و بسیاری از این عوامل دارای اثرات سمی و سرطان‌زا می‌باشند. استعمال دخانیات با بیماری‌های مختلف رابطه سببی دارد که مهمترین آنها بیماری قلب و عروق، بیماری مغز و اعصاب، بیماری تنفسی، گوارشی و انواع سرطان‌ها می‌باشد.
در مردان 64 تا 55 ساله‌ای که روزی 20 نخ سیگار می‌کشند، میزان مرگومیر ناشی از ترومبوز عروق کرونری قلب 60 درصد بیشتر از کسانی است که از آن استفاده نمی کنند. همچنین، مصرف دو نخ در فضای بسته سبب می‌شود تا آن مکان 10 برابر آلوده‌تر از بدترین نقطه تهران از نظر آلودگی شود.
براساس یک بررسی وسیع میدانی در ایران مشخص شد که 82 درصد از آنها، سیگار را در سنین 14 سالگی و کمتر از آن شروع کرده‌اند. به‌طور کلی، 88 درصد از سیگاری‌های ایران در سنین مدرسه به استعمال دخانیات روی می‌آورند. مطالعه اخیر در استان خراسان رضوی، متوسط سن شروع را 12 سالگی گزارش کرده است. در کشورهای صنعتی نیز تقریبا به این شکل بوده و سن شروع به دوره نوجوانی و اوایل جوانی برمی‌گردد.
با توجه به عوارض گسترده سیگار، به نظر می‌رسد که ترک آن می‌تواند راهی مناسب برای حفظ سلامت، کاهش مرگومیر، کاهش هزینه‌ها و بازگشت به محیط اجتماعی باشد.
دلایلی که زنان و مردان برای سیگار کشیدن عنوان کرده‌اند
وقتی از خانم‌ها و آقایان سوال می‌شود که «چطور شد سیگار کشیدن را شروع کردید؟»، پاسخ‌های آنها در دسته‌‌های زیر قابل طبقه‌بندی است.
خانم‌ها :
- یک پک زدم و بعد از آن، داستان شروع شد.
- احساس رضایت داشتم، چون با آن اوقات بیکاری‌ام را پر می‌کردم.
- به‌جای اینکه به دیگران پرخاش کنم، سیگار می‌کشیدم.
آقایان:
- سیگار باعث می‌شد پیش دوستانم اعتبار کسب کنم و آنها بخواهند با من دوست باشند.
- احساس سرخوشی و پختگی می‌کنم.
- در ارتباطات اجتماعی مضطرب نمی‌شوم و این باعث می‌شود که آدم جذاب‌تری به نظر برسم.
- سیگار می‌کشیدم که پیش بقیه مطلوب به نظر برسم، ولی واقعا نمی‌خواستم سیگار بکشم.
هر کدام از افرادی که دخانیات استعمال می کنند، دلایلی برای خود دارند. بعضی افراد برای اینکه در جمع دوستان‌شان پذیرفته شوند، بر استرس غلبه کنند یا اینکه خودشان را شجاع نشان دهند و بگویند که” زندگی خودمه “و “هر کاری که می‌خوام انجام میدم” سیگار می‌کشند. برای بعضی‌ها هم، استعمال دخانیات راهی است که بتوانند از پس کارهایشان برآیند.
ترک کردن سیگار می‌تواند ترسناک باشد، اما امکان‌پذیر است. رمز موفقیت این است که اگر لغزش کردید، تسلیم نشوید و دست از تلاش برندارید. یادتان باشد که بعضی از جوانان معمولا بعد از چندبار تلاش، موفق به ترک می‌شوند.
چه دلایلی موجب شکست جوانان در ترک سیگار می‌شود؟
یافته‌های پژوهشی که درباره دلیل شکست ترک سیگار در جوانان انجام گرفت، نشان داد که عواملی مانند “طرد شدن”، “خود درمانی” و “ابقای عامل اصلی” از مهمترین عوامل شكست ترك شركت‌کنندگان در تحقیق بوده است.
در ادامه، با ذکر مثال به این عوامل اشاره شده است.
1. طرد شدن
طرد شدن شامل سه بعد “طرد شدن از طرف خانواده”، “طرد شدن از طرف دوستان” و “طرد شدن از طرف جامعه” است.
شرکت‌کنندگان در این پژوهش، روی موضوع طرد شدن هنگام ترک تاکید داشتند. یکی از مصاحبه شوندگان گفت: «کم‌کم دیدم اطرافیانم و اهل فامیل از من بیزارن و دوری می‌کنن».
نوجوان دیگری گفت: «خانواده‌ام ابتدا نسبت به سیگار کشیدنم برخورد تندی نشون می‌دادن و با من دشمنی داشتن، اما کم‌کم بی‌تفاوت و بی‌خیال شدن. جامعه هم منو ترک کرد و هیچ‌کسی با من کار نداشت. همه به فکر خودشون بودن و هیچ‌کس به من فکر نمی‌کرد. خودمو تنها می‌دیدم و حتی می‌خواستم خودکشی کنم».
2. خود درمانی
بیشتر افراد به خود درمانی هنگام ترک تاکید داشتند. چنانچه یکی از شرکت‌کنندگان گفت: «در شروع سیگار کشیدن اصلا به فکر ترک اون نبودم، اما بعدا دیدم خیلی لاغر شدم، چهره‌ام بدشکل شده، لبام کبود شده و روزبه‌روز دارم مردنی میشم. بنابراین با جدیت، خودم تصمیم به ترک گرفتم، چند ماه ترک کردم، اما نتونستم تحمل کنم و دوباره شروع کردم».
3. ابقای عامل اصلی
ابقای عامل اصلی، هنگام ترک از موارد پر تاکید است. یکی از مصاحبه‌شوندگان گفت: «چند بار به‌خاطر عذاب وجدان و شاید به‌خاطر تحویل نگرفتن دوستان قبلی‌ام تصمیم به ترک گرفتم، اما نتیجه‌ای نداشت. ترک فقط چند روز طول می‌کشید و به هر بهانه‌ای دوباره سیگار کشیدنم شروع می‌شد».
شرکت‌کننده دیگری نیز گفت: «به مرور سیگار کشیدن، عادت شده بود و دیگر از آن غرور قبلی خبری نبود. فقط حسرت روزگار برایم مانده بود و دودی که در ریه‌هایم جا گرفته بود، روزبه‌روز داشت خفه‌ام می‌کرد ولی نمی‌توانستم ترکش کنم. همه زندگی‌ام سیگار بود و هیچ فکری جز اون نداشتم».
ترس از بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار می‌تواند نوجوانان را وادار به ترک کند. چنانچه یکی از شرکت‌کنندگان در این پژوهش اظهار داشت: «در دورانی که سیگار می‌کشیدم، به‌خاطر عوارضی خطرناک مثل سرطان ریه و کاهش طول عمر، بارها تصمیم گرفتم آن را ترک کنم، اما نتوانستم، چون وقتی نمی‌کشیدم، احساس بدی داشتم. وقتی سیگار نکشم، سردرد می‌گیرم و احساس کمبود می‌کنم، اما این احساس با سیگار کشیدن برطرف می‌شود».
بروز رویدادهای دردناک نیز عاملی است برای روی آوردن مجدد به رفتار ترک شده، چنانچه یکی از شرکت‌کنندگان اظهار داشت: «تازه سیگار کشیدن رو فراموش کرده بودم که به من خبر مرگ خواهرم رو دادن، خیلی شوکه شدم، اصلا نمی‌تونستم باور کنم که مرده باشه و باز سیگار کشیدن رو شروع کردم. اگه نمی‌کشیدم بدنم می‌لرزید و فکر می‌کردم یه قسمت از بدنم کم شده. به سختی می‌تونستم این وضعیت رو تحمل کنم. برای همین، هرچند گران بود، اما اونو تهیه می‌کردم».
یافته‌ها حاكی از آن است كه افراد به دنبال مواجهه با مشكلات زندگی به استعمال دخانیات گرایش می‌یابند و بعد از این که به سیگار اعتیاد پیدا می‌کنند از سوی خانواده، دوستان و اجتماع اطراف خود طرد می‌شوند. آنها به‌طور مکرر تصمیم به ترك می‌گیرند، اما از آنجایی كه بدون حمایت درمانی برنامه‌ریزی شده و بدون حضور شخص متخصص این کار را انجام می‌دهند، موفق نمی‌شوند.
از سوی دیگر، ابقای عامل اصلی روی آوردن به سیگار و عدم حمایت‌های اجتماعی، به تكرار چرخه شكست با وجود تصمیم‌گیری فرد به ترك، منجر می‌شود.
سن شروع روی آوردن به سیگار برای اغلب افراد، دوران نوجوانی است. در این دوره به دلیل تغییرات ساختار خانواده و اشتغال والدین، نوجوانان اغلب بدون نظارت افراد بالغ زندگی می‌کنند و تنها و یا با گروه‌های هم سن و سال خود هستند. کاهش نظارت افراد بالغ خصوصا خانواده‌ها و انتخاب افراد هم سن و سال می‌تواند منجر به رفتارهای پرخطر از قبیل سوء مصرف مواد و غیره شود.
همین مسائل باعث طردشدگی بیشتر شده و باعث می‌گردد آنها دنبال دوستان ناباب و حمایت‌های خارجی بگردند. این امر ترک سیگار را با شکست مواجه می‌نماید.
کی (2004) و تامپسون (2004) در تحقیقات خود نشان دادند که برنامه‌های گروه درمانی و حمایت فرد سیگار توسط اعضای خانواده در ترک آن تاثیر بسزایی داشته است. از نظر فرهنگی، سیگار کشیدن برای نوجوانان نامقبول است، به‌طوری‌که اطرافیان نوجوان معتقدند او معتاد شده است.
معمول است که از دوستی با افراد سیگاری اجتناب شود و یا در مراسم خواستگاری این مسئله را مورد توجه و با اهمیت جلوه دهند. بنابراین برای این افراد که اکثرا جوانند و در جامعه جایگاهی ندارند، این مسائل زمینه را برای طرد شدن از سوی دوستان و جامعه فراهم می‌کند. لذا باعث می‌شود فرد سیگاری مورد حمایت قرار نگیرد. همین طرد شدگی و تنها شدن سبب بروز اختلالات روانی از جمله افسردگی می‌شود. کسل(2007) نشان داده که ارتباط مثبتی بین افسردگی و استعمال دخانیات وجود دارد. بنابراین، حمایت نوجوانان سیگاری توسط خانواده نقش بسزایی در ترک موفق دارد. از آنجایی كه خانواده از یك سو، الگو و از سوی دیگر، مسئول پیشگیری از رفتارهای ناهنجار اجتماعی جوانان است، توجه به حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی از جوانان سیگاری در خصوص ترك موفق ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از عوامل شکست ترک سیگار در این گروه، خود درمانی بوده است. جنیفر(2007) در تحقیقات خود نشان داد که درمان‌های جایگزین نیکوتین، میزان موفقیت در ترک سیگار را کاهش می‌دهد چرا که اثربخشی نیکوتین به‌خاطر مواد ناشی از متابولیسم آن خصوصا “کوتینین” می‌باشد. واکسن ضد کوتینین به‌عنوان یک آنتاگونیست کمک‌کننده است.
تحقیق گارگ (2007) نشان داد آموزش برنامه‌های مشاوره‌ای در ترک سیگار موفقیت‌آمیز بوده است. منفرد (2000) نیز در تحقیق خود نشان داد برنامه‌هایی مانند استفاده از ویدئو، پوستر و کتابچه، آمادگی و انگیزه خانم‌هایی که سیگاری و در سن باروری هستند را در به‌کارگیری اقداماتی در جهت ترک سیگار افزایش داده است.
اسپکتر (2007)می‌نویسد آموزش‌های مذهبی در کنار برنامه‌های دارویی ترک کمک‌کننده است. انتخاب شیوه مناسب نیز جهت ترک سیگار در موفقیت برنامه ترک، تاثیرگذار می‌باشد. باید در این زمینه، اقدامات اساسی از جمله “آشناسازی” و “آگاهی جوانان در مورد شیوه‌های ترک سیگار” صورت گیرد.
یکی دیگر از عوامل شکست ترک سیگار “باقی ماندن عامل اصلی” بوده است. سلیمی و همکاران(1385) در تحقیقی نشان دادند که عواملی مانند رفع عصبانیت، احساس غرور، شخصیت و بزرگی، تاثیر و تعارف دوستان، تقلید از بزرگترها و افراد مرجع، احساس خوشی و نشاط‌آور بودن، لجاجت و مخالفت با والدین، اعلام استقلال، سرگرمی و تفریح، وجود افراد سیگاری در خانواده، کاهش غم وغصه، رفع تنهایی، رفع خستگی و ناراحتی، فقر، علاقه فردی، عادت، رفاقت بازی و دم دست بودن در گرایش به سیگاری شدن نوجوان تاثیر داشته است.
شرکت‌کنندگان در این پژوهش، علل ترک ناموفق سیگار را «تعارضات حل نشده»،« عدم حمایت خانواده» و «رفع نشدن مشکل اولیه» عنوان نموده‌اند. این عوامل در حقیقت همان عوامل گرایش اولیه به سیگار است. بنابراین، رفع علت اصلی گرایش به سیگار و اجرای برنامه‌های آموزشی مهارت‌های زندگی نقش بسزایی در ترک موفق آن خواهد داشت.
تستی برای شناسایی دلایل سیگار کشیدن
چک لیست زیر برای کمک به شناسایی دلایل سیگارکشیدن تدوین شده است. یک دقیقه وقت بگذارید و به سوالات زیر پاسخ دهید :
چرا من سیگار می‌کشم؟
- به من کمک می‌کند که دوست پیدا کنم.
موافقم مخالفم
- به محفل دوستانه رونق می‌بخشد.
موافقم مخالفم
- در مهمانی‌ها استعمال دخانیات برایم لذت‌بخش است.
موافقم مخالفم
- از طعم آنخوشم می‌آید.
موافقم مخالفم
- از اینکه دود سیگار را به درون ریه‌ام بدهم و خارج شود لذت می‌برم.
موافقم مخالفم
- استعمال دخانیات باعث می‌شود پخته‌تر به نظر بیایم.
موافقم مخالفم
- از اینکه به دیگران سیگار تعارف کنم، احساس قدرت می‌کنم.
موافقم مخالفم
- خانواده‌ام نمی‌پذیرند، اما من دوست دارم آنچه خودم می‌خواهم انجام بدهم.
موافقم مخالفم
- باعث کاهش استرس مخصوصا بعد از امتحان یا مشکلی سخت می‌شود.
موافقم مخالفم
- وقتی حالم بد باشد، سیگار می‌کشم.
موافقم مخالفم
- باعث می‌شود دستم مشغول باشد.
موافقم مخالفم
- اگر نیاز به آن داشته باشم، نمی‌توانم مصرف نکنم.
موافقم مخالفم
- بدنم به آن نیاز دارد و باعث می‌شود حال طبیعی داشته باشم.
موافقم مخالفم
- بخشی از زندگی روزانه‌ام است و نیاز دارم که دست و دهانم فعالیتی داشته باشد.
موافقم مخالفم
|
پاسخ موافق به سوال 1 تا 3 |
برقراری ارتباط اجتماعی و پذیرفته شدن در جمع |
|
پاسخ موافق به سوال 4 تا 5 |
کسب لذت فیزیکی |
|
پاسخ موافق به سوال 6 تا 8 |
داشتن احساس قدرت |
|
پاسخ موافق به سوال 9 تا 11 |
کاهش هیجان‌های منفی |
|
پاسخ موافق به سوال 12 تا 14 |
وابستگی به سیگار |
به یاد داشته باشید که هر فرد الزاما تنها به یک گروه از گروه‌های بالا تعلق ندارد. استعمال دخانیات کشیدن ممکن است در ابتدا با یک دلیل شروع شده باشد، اما دلایل مختلفی باعث ادامه آن می‌شود.
هرچه سریع‌تر سیگار را ترک کنید، احساس بهتری خواهید داشت و زودتر بهبود پیدا می‌کنید.
مطالب مرتبط:
با مصرف این غذاها راحت تر می توانید سیگار را ترک کنید
