از کجا بفهمیم کودک ما بیش فعال است؟ 3 روش درمان کودکان بیش فعال و کم توجه
حداقل 6 علامت از علامت های بیش فعالی باید در کودک شما وجود داشته باشد و این علایم حداقل 6 ماه ادامه داشته باشد و در فعالیت های مختلف اجتماعی و تحصیلی نیز تأثیر گذاشته باشد تا بتوانیم بگوییم این مساله یک نوع اختلال است.
به گزارش موسسه خانواده سلامت بنیان، “بچه من از در و دیوار خونه بالا میره و همه رو ذله کرده. دیگه کار رو به جایی رسونده که همسایه ها هم ازمون شاکی شدن و صاحبخونه داره جوابمون می کنه. وقتی هم می برمش بیرون انقدر سر و صدا راه می اندازه و بالا و پایین می پره که همه از دستش عاصی میشن. خیلی وقته که یه مهمونی نرفتیم چون انقدر تو مهمونی ها ورجه وورجه و شلوغ کرده که فامیل از دستمون خسته شدن و از شکستن وسایلشون و به هم ریختن خونه شون می ترسن. با این بچه هیچ جا، جای ما نیست و همه ازمون فرار می کنن”. این حرف ها را مادر محمدحسین می زند که پسری 8 ساله است اما با بیش فعالی خود همه را خسته کرده و خودش هم از دیدن ناراحتی دیگران از کارهایش ناراحت می شود اما نمی تواند کنترلی روی رفتار خود داشته باشد.
همه ما در اطرافمان بچه هایی را دیده ایم که به اصطلاح آرام و قرار ندارند و از دیوار راست بالا می روند. بسیاری از این بچه ها دچار اختلال بیش فعالی و کم توجهی هستند که اگر درمان نشوند هم خودشان و هم اطرافیانشان آزار زیادی خواهند دید. سمانه شیرلو؛ مشاور، روانشناس و کارشناس موسسه خانواده سلامت بنیان در این مطلب درباره علایم و نشانه های کودکان بیش فعال و کم توجه، مشکلات آنها و درمان این اختلال برای ما می گوید.
علایم و نشانه های اختلال بیش فعالی
حداقل 6 علامت از علامت های بیش فعالی باید در کودک شما وجود داشته باشد و این علایم حداقل 6 ماه ادامه داشته باشد و در فعالیت های مختلف اجتماعی و تحصیلی نیز تأثیر گذاشته باشد تا بتوانیم بگوییم این مساله یک نوع اختلال است. علایم بیش فعالی به شرح زیر هستند:
- وقتی بچه نشسته معمولا دست و پاهای خود را تکان می دهد.
- در مواقعی که انتظار می رود روی صندلی بنشیند معمولا صندلی را ترک می کند.
- در موقعیت های نامناسب به این طرف و آن طرف می دود یا از وسایل بالا می رود. منظور از موقعیت نامناسب موقعیتی مانند مهمانی، اتوبوس و … است که در آنجا کودک نباید بازی کند. اما اگر در موقعیت هایی مثل پارک یا شهربازی کودک این رفتارها را داشته باشد نشانه بیش فعالی نیست.
- نمی تواند بدون سر و صدا یا حرف زدن بازی یا تفریح کند.
- همیشه در حال جنب و جوش است و در هر لحظه حرکت می کند. مثلا در رستوران نمی تواند آرام بنشیند یا اگر هم می نشیند ناراحت است.
- دیگران ممکن است بچه را یک آدم بی قرار بدانند و احساس کنند نمی تواند به حرف های آنها گوش دهد.
- زیاد حرف می زند و هنوز سوال به پایان نرسیده به صورت ناگهانی و بدون این که فکر کند پاسخ می دهد.
این موارد باید وجود داشته باشد تا بتوانیم بگوییم کودک بیش فعال است
کودک باید قبل از 12 سالگی این نشانه ها را داشته باشد تا بتوانیم بگوییم بیش فعال است. همچنین، نباید این نشانه ها در یک محیط اتفاق بیفتند بلکه باید در دو یا چند محیط مشاهده شوند. مثلا ممکن است کودک این علامت ها را تنها در منزل داشته باشد اما اگر در مهد یا مهمانی این علامت ها را نداشته باشد بیش فعال نیست. در این صورت، کودک مشکل دیگری دارد که روانشناس باید آن مشکل را تشخیص دهد.
نکته دیگر این است که باید این علامت ها در عملکرد فرد تأثیر منفی گذاشته باشد و کیفیت عملکرد او را پایین بیاورد تا بتوانیم بگوییم فرد دچار اختلال بیش فعالی است.
همچنین، باید دقت داشته باشیم که این علایم شروع یک سری از اختلال های دیگر مانند اختلال اضطرابی نباشد. البته، تشخیص این موضوع کار متخصص است تا بتواند متوجه شود که کودک بیش فعال است یا اختلال دیگری دارد.
علایم اختلال کم توجهی
ممکن است یک کودک تنها اختلال بیش فعالی یا فقط اختلال کم توجهی داشته باشد. اما در موارد زیادی هر دو اختلال بیش فعالی و کم توجهی در کودک وجود دارد و گفته می شود که کودک مبتلا به ADHD است.
در این مورد نیز باید 6 علامت از علایم کم توجهی حداقل به مدت 6 ماه ادامه داشته باشد تا بتوانیم بگوییم که فرد دچار کم توجهی است. همچنین، باید در فعالیت های اجتماعی و تحصیلی کودک و اگر هم بزرگسال باشد در شغل او تأثیر مستقیم بگذارد.
- فرد معمولا به جزئیات توجه نشان نمی دهد و در انجام تکالیف مدرسه یا سایر فعالیت ها اشتباهاتی از روی بی دقتی دارد.
- نمی تواند توجه خود را به کارهای جدی یا فعالیت های تحصیلی حفظ کند. یعنی توجه شروع می شود اما حفظ نمی شود و بعد از دقایقی توجه قطع می شود.
- وقتی کسی مستقیما با فرد حرف می زند این احساس به وجود می آید که او گوش نمی دهد و حواسش جای دیگری است. وقتی می بینیم که پاسخی به پرسش ما نمی دهد یا کاری که گفتیم را انجام نمی دهد متوجه می شویم که حدس ما درست بوده است.
- کودک نمی تواند گام به گام و مطابق دستورالعمل ها پیش برود و تکالیف یا کارهای خود را به پایان برساند. وقتی کاری را شروع می کند به زودی تمرکز خود را از دست می دهد و خیلی راحت حواس او به چیز دیگری پرت می شود.
- نمی تواند فعالیت های خود را سازماندهی کند. شلخته و بی نظم است و در مدیریت زمان مشکل دارد.
- از انجام دادن کارهایی که به تلاش ذهنی پیوسته نیاز دارد دوری می کند یا با بی میلی آنها را انجام می دهد.
- معمولا لوازم شخصی خود مثل لوازم مدرسه، عینک و … را گم می کند.
اگر کودک 6 علامت از علایم بیش و فعالی و 6 علامت از علایم کم توجهی را داشت و این علایم به مدت 6 ماه طول کشید می توانیم بگوییم مبتلا به اختلال بیش فعالی و کم توجهی است. البته ممکن است کودکی بیش فعال باشد اما کم توجه نباشد یا بالعکس اما معمولا این اختلالات با هم هستند.
بچه های بیش فعال و کم توجه چه مشکلاتی دارند؟
چنین بچه هایی آرامش پدر و مادر را سلب می کنند و والدین در برخورد با آنها اظهار عجز و ناتوانی می کنند. همین ناتوانی و درماندگی اثر بدی روی کودک می گذارد.
موقعی که این بچه وارد مدرسه می شود دو مشکل برای او پیش می آید. اولین مشکلی که با آن درگیر می شود مشکل یادگیری است. چون کودک در تمرکز حواس دچار مشکل است و نمی تواند آرام روی صندلی بنشیند و دائم تکان می خورد و توجهی به مطالب و صدای معلم و درس ندارد. این بچه تکالیف مدرسه را انجام نمی دهد و کاری را که شروع کرده تمام نمی کند.
بعضی از این بچه ها در فهم حروف و کلماتی که باید در مغزشان متمرکز کنند تا بتوانند آنها را درک کنند دچار مشکل هستند. یعنی حروف و اعداد را برعکس، تغییر شکل یافته و کج و معوج می بینند با این که چشم آنها سالم است. در خواندن و نوشتن مشکل دارند و اکثر آنها در سال اول دبستان مردود می شوند چون در کشور ما متأسفانه والدین آگاهی چندانی ندارند و اگر مدرسه هم کوتاهی کند ممکن است در تشیخص مشکل بچه دچار اشتباه شوند. البته، امروزه توجه به تحصیل بچه ها بالاتر رفته و وقتی معلم متوجه اختلال کودک شود به والدین توصیه می کند که کودک را پیش روانشناس ببرند.
مشکل دوم این بچه ها مشکل در موقعیت های گروهی و بازی کردن با دیگر بچه هاست. این کودکان نوبت را رعایت نمی کنند و اعمال و رفتار آنها مورد قبول همسالانشان نیست و سایر بچه ها از آنها دوری می کنند. عکس العمل های این بچه ها ثابت نیست گاهی شاد هستند و می خندند اما گاهی غمگین هستند و این مساله باعث می شود که همسالان بچه او را درک نکنند. در نگاه آنها این کودک یک بچه عجیب و غریب و بدون تعادل است و این مساله باعث می شود از او دوری کنند و فاصله بگیرند.
3 روش درمان کودکان بیش فعال و کم توجه
برای کودکی که تشخیص داده شود دچار مشکل بیش فعالی و کم توجهی است 3 روش درمان موثر وجود دارد.
- مداخلات روانی – اجتماعی: وقتی تشخیص گذاری شد که بچه این مشکل را دارد پدر و مادر باید آموزش داده شوند تا رابطه آنها با کودک و رابطه کودک با کودکان دیگر و معلمان و همسالانش بهتر شود. تکالیف او انجام شود، اعتماد به نفس او افزایش پیدا کند و رابطه بین مدرسه و خانه به گونه ای تنظیم شود که شرایط یادگیری برای او بهتر و بیشتر فراهم شود.
- آموزش رفتاری: 8 تا 12 هفته آموزش خصوصی یا کلاس های مشترک با کودکان دیگر می تواند برگزار شود که در این مدت چگونگی حل رفتارهای اختصاصی مثل نقض قوانین خانه و مدرسه، انجام ندادن تکالیف و … آموزش داده می شود. همچنین، والدین و معلم باید جایزه هایی به عنوان تشویق برای کودک در نظر بگیرند. مشکلات روانشناختی دیگر مانند افسردگی، تشویش و اضطراب و ترس از مدرسه نیز ممکن است در این بچه ها ایجاد شود که روانشناس کودک به حل و درمان این مشکلات کمک می کند.
- دارو درمانی: داروهای محرک در درمان بیش فعالی بچه ها بسیار موثر هستند. این داروها توسط روانپزشک تجویز می شوند. تحرک بیش از حد، گیجی و آشفتگی کودک و عدم توجه او در یادگیری با مصرف این داروها به طور قابل توجهی بهبود پیدا می کند و درمان می شود. همچنین، با مصرف این داروها و درمان کودک، رابطه او با همسالان بهتر می شود و مهارت او در رفتارهای اجتماعی و موفقیت های تحصیلی بالا می رود.
بهتر است این داروها قبل از صبحانه به کودک داده شود. اگر کودک افسردگی هم داشته باشد روانپزشک داروهای ضد افسردگی را هم برای درمان کودک تجویز می کند. نوع و دوز تجویزی این داروها بر حسب نیاز هر کودک متفاوت است و بخش اعظمی از درمان را دارو انجام می دهد.
اگر کودک بیش فعال و کم توجه درمان خود را با دارو شروع کند و همراه با آن آموزش های رفتاری را دریافت کند به مرور رو به بهبودی می رود و با افزایش سن و بزرگ تر شدن، درمان می شود. با طی کردن مراحل درمان بیشتر کسانی که این مشکل را دارند می توانند جزو افراد طبیعی و موفق جامعه شوند.
بهترین شیوه های رفتاری والدین با بچه های بیش فعال
بهتر است در دوران شیرخوارگی این بچه ها را به پستانک عادت دهید و بتوانید لحظات بیشتری آرامش را برای آنها فراهم کنید.
در دوران قبل از مدرسه اگر والدین بخواهند با فشار و زور و دعوا مانع تحرک بچه شوند نه تنها موفق نخواهند شد بلکه ممکن است رفتار کودک بدتر شود. اگر کودک تحریک شود و بدخلقی و گریه کند او را برای مدتی آزاد و تنها بگذارید تا گریه کند و گریه او به انتها برسد سپس او را بغل کنید و تکان دهید تا آرام شود.
اگر در این شرایط مادر هم مثل کودک بدخلق شود یا گریه کند هیچ کمکی به کودک نخواهد کرد و حتی خشم و بد خلقی او تشدید خواهد شد. پس وقتی کودک بدخلق شد بهتر است والدین صحنه را ترک کنند تا کودک آرامش خود را به دست آورد. وقتی هم که کودک آرام شد برگردند و او را در آغوش بگیرند. توجه داشته باشید که کودکان همه چیز از جمله کنترل کردن خود را از والدین یاد می گیرند.
پدر و مادرها باید به این کودکان کارهایی را واگذار کنند که برای آنها مشکل نباشد و در انجام آن کارها موفق باشند. بعد از این که کودکان موفق به انجام این کارها شدند آنها را به صورت کلامی تشویق و ترغیب کنند و گاهی هم به آنها جایزه دهند.
اسباب بازی های مناسب بچه های بیش فعال
باید به بچه های بیش فعال امکان فعالیت و صرف انرژی بدهیم. باید به اندازه کافی در اختیار این بچه ها اسباب بازی بگذاریم به ویژه اسباب بازی هایی که امکان تحرک دارند. بردن این بچه ها به پارک خیلی مفید است چون فعالیت آنها در پارک مورد اعتراض و انتقاد قرار نمی گیرد در حالی که در خانه به کودک انتقاد می شود که کمتر تحرک کند و سر و صدا داشته باشد.
چه مهدکودک هایی مناسب بچه های بیش فعال است؟
مهد کودک هایی برای این بچه ها بهتر است که انضباط شدید در آنجا حکمفرما نباشد و کودک بتواند به راحتی خود را با بچه های دیگر تطبیق دهد و سازگار شود. بهتر است در روزهای اول مادر در مهد کودک بماند و مربی و مسئولان مهد را با خصوصیات فرزند خود آشنا کند.
به خاطر داشته باشیم که برای چنین کودکانی کنترل روی رفتارشان بسیار سخت است و کودک تحت فشار است اما مادر باید قبل و بعد از رفتن به مهد؛ کودک را آزاد بگذارد.
انتظار نداشته باشید کودکتان شبیه خواهر یا برادرش شود
اگر والدین کودکان بیش فعال دو نکته را حتما در نظر بگیرند و عمل کنند کمک بسیار بزرگی به کودک خود کرده اند. نکته اول این است که این والدین باید قبول کنند کودکی با چنین خصوصیاتی دارند و این مساله را بپذیرند. والدین نباید بخواهند بچه شبیه خواهر و برادر یا بچه های دیگری شود که این مشکل را ندارند. نکته دوم این است که والدین به کودک کمک کنند تا به سنی برسد که خودش بتواند مسایلش را درک و حل کند.
هیچ تقصیری متوجه والدین نیست
مادر باید به کودک کمک کند تا او بتواند برای خود دوست پیدا کند. پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها هم می توانند نقش مفیدی داشته باشند چون بزرگ کردن کودک بیش فعال سخت است و صبر و حوصله زیادی می خواهد. اما امکان پذیر است و والدین باید خیلی صبور باشند. گاهی والدین به دلیل داشتن چنین فرزندی احساس گناه دارند و ممکن است مادر افسردگی بگیرد اما باید به خاطر داشته باشند که هیچ تقصیری متوجه آنها نیست و فرزند آنها دچار نوعی اختلال شده و نیازمند کمک است تا درمان شود.
معلم و مدیر را از خصوصیات کودک خود آگاه کنید
در دوران مدرسه کودک ممکن است احساس کند مدرسه محلی است که قرار است در آنجا تحرک و آزادی کامل داشته باشد. یا در مقابل ممکن است این احساس را داشته باشد که مدرسه محلی دارای نظم و انضباط است و او قرار است وارد یک قفس شود.
معلمان و مدیران به ویژه در کلاس اول باید از وجود این بچه ها با چنین خصوصیاتی آگاهی داشته باشند. والدین هم وظیفه دارند معلم و مدیر را از خصوصیات فرزند خود آگاه کنند.
معمولا هوش اکثر این بچه ها کم نیست اما اشکالی که در تمرکز دارند به آنها اجازه نمی دهد که از تمام ظرفیت های هوش خود استفاده کنند. بنابراین، آموزش این بچه ها و نگهداری آنها در کلاس باید به گونه ای باشد که تحریکات در آموزش نه خیلی کم و نه خیلی زیاد باشد.
از تشویق کودک غافل نشوید
اصولی برای تربیت بچه های بیش فعال و ارتباط بهتر گرفتن با آنها و درمان آنها در کنار دارو درمانی و آموزش های رفتاری وجود دارد. یکی از توصیه ها این است که با کودک به آرامی صحبت کنیم و سعی کنیم وقتی که رفتار خوبی از کودک سر می زند به صورت کلامی او را تشویق کنیم و حتی اگر شده جایزه کوچکی به او بدهیم.
از این کلمات زیاد استفاده نکنید
حتما پیگیر قوانین و نظم و انضباطی که در خانه یا مدرسه وضع کرده اید باشید و کوتاه نیایید. اگر قانونی در خانه گذاشته می شود خیلی سنگین نباشد که بعدا از اجرای آن کوتاه بیایید چون اگر نظرتان را تغییر بدهید شیوه تربیتی کودک دچار اختلال می شود. نکته دیگر این است که سعی کنید از کلماتی مانند “نکن”، “بسه” و … زیاد استفاده نکنید.
مسئولیت هایی برعهده کودک بگذارید
وظایف کودک را در خانه مشخص کنیم و به دفعات به او این وظایف را گوشزد کنیم تا آنها را یاد بگیرد. بچه های بیش فعال وظایف خود را زود یاد نمی گیرند و والدین حتما باید صبر و حوصله داشته باشند تا روند درمان کودک طی شود. به بچه مسئولیت بدهیم چون برای رشد هر کودکی مسئولیت لازم است البته، این مسئولیت حتما باید در حد توان کودک باشد. اگر کودک مسئولیت خود را حتی به صورت ناقص انجام داد باید حتما از او تشکر کنیم.
بهترین راه برخورد با کودک زمانی که با بچه های دیگر دچار مشکل می شود
اگر کودک در برخورد با کودکان دیگر دچار مشکل شد بهتر است او را بلافاصله اما به طور موقت از محیط دور کنیم تا دوباره دچار هیجان نشود. همچنین، بهتر است دوستان کودک را به یک یا دو نفر محدود کنیم و بیشتر در خانه و زیر نظر خودمان بازی کنند و کودکان دیگر و والدین آنها را هم از خصوصیات کودک خودمان آگاه کنیم.
نکاتی در مورد مصرف دارو
بیش از حد دلسوز و نگران نباشید چون مشکل بیش فعالی به کمک روانشناس و روانپزشک به تدریج اصلاح و درمان می شود. همچنین، باید نسبت به عوارض دارویی کاملا آشنا باشید و دارو را بیشتر یا کمتر از دوز تجویز شده به کودک ندهیم. حتما روی مصرف دارو توسط کودک نظارت کامل داشته باشیم و دارو در دسترس کودک نباشد مگر این که کودک به سنی رسیده باشد که بتواند در زمان مشخص داروی خود را مصرف کند.
نکته دیگری که والدین باید رعایت کنند این است که با معلم کودک همکاری دقیق داشته باشند تا مشکلات تحصیلی کودک حل شود.
افت علایم بیش فعالی در دوران بلوغ
کودکان بیش فعال در دوران بلوغ معمولا افت علایم بیش فعالی را دارند و آرام و طبیعی می شوند پس نگرانی نداشته باشید.
کودکان بیش فعال با هم متفاوت هستند
اگر شک دارید که کودک شما علایم بیش فعالی دارد یا خیر حتما به روانشناس مراجعه کنید تا هر چه زودتر تشخیص داده شود و اگر کودک دچار بیش فعالی است اقدامات لازم برای درمان او انجام شود. به این مساله هم توجه کنید که بچه های بیش فعال با هم متفاوت هستند. به طوری که بسیاری از این بچه ها نیاز به درمان دارویی ندارند و فقط باید آموزش های رفتاری و کمک های روانشناختی را دریافت کنند تا بهبود پیدا کنند. اما در مورد تعدادی دیگر از این بچه ها که آستانه بیش فعالی و کم توجهی شدید است بنابر توصیه روانپزشک دارو تجویز می شود و درمان از طریق دارو صورت می گیرد.
مطالب مرتبط:
۴ دلیل کودکان برای جویدن ناخن هایشان// بهترین بازی و سرگرمی برای ترک عادت ناخن جویدن چیست؟
تیک هایی که اگر درمان نشوند تا آخر عمر کودک او را درگیر می کنند/ راه چاره چیست؟