ویژگیهای افرادی که همسرآزاری میکنند و مهارتهایی که موجب کاهش همسرآزاری میشود
به گفته رییس پزشکی قانونی در سالهای اخیر همسرآزاری زنان نسبت به مردان افزایش پیدا کرده است. به این بهانه با دکتر ماندانا امیری، روانشناس مدرس دانشگاه در رابطه با ابعاد مختلف مساله همسرآزاری گفتگو کردیم.
موسسه خانواده سلامت بنیان- خشونت خانگی و همسرآزاری یکی از مسایل مهمی است که بسیاری از خانوادهها درگیر آن هستند. این خشونت انواع مختلفی دارد و از خشونت فیزیکی گرفته تا خشونت روحی و روانی و مالی را در برمیگیرد. البته، چیزی که در این میان تا حدودی قابلیت سنجش دارد خشونت فیزیکی است هرچند که بسیاری از این خشونتهای فیزیکی نیز در خانه میمانند و کسی از آنها خبردار نمیشود.
با تمام این اوصاف، مدتی پیش احمد شجاعی، رییس پزشکی قانونی خبر از افزایش 5.8 درصدی مراجعات مربوط به نزاع همسرآزاری در سال 96 داده بود. به گفته او 90 درصد از مدعیان همسرآزاری زنان و 10 درصد مردان هستند با این حال در سالهای اخیر شاهد افزایش مراجعه مردان هستیم بهطوری که سال 96 تعداد 81 هزار و 729 نفر مراجع همسرآزاری به پزشکی قانونی مراجعه کردند که از این تعداد 77 هزار و 59 نفر زن و 4 هزار و 670 نفر مرد بودند. این در حالی است که در سال 95 حدود 3 هزار مرد به این منظور به پزشکی قانونی مراجعه کردند.
به همین بهانه در رابطه با موضوع همسرآزاری با دکتر ماندانا امیری، روانشناس و مشاور و مدرس دانشگاه گفتگو کردیم.
انواع همسرآزاری
- خانم دکتر! لطفا بفرمایید به نظر شما همسرآزاری چه تعریفی دارد و شامل چه ابعادی میشود؟
زمانی که هر یک از زن و شوهر از طریق بدرفتاریهایی تقاضاهای خود را رد و بدل میکنند همسرآزاری اتفاق میافتد. همسرآزاری اشکال گوناگون دارد مثلا همسرآزاری جسمی شامل کتک زدن و پرت کردن اشیا به سمت طرف مقابل میشود و همسرآزاری روانی به معنای بهانهگیری، توهین و تحقیر طرف مقابل است.
گاهی هم همسرآزاری بعد اجتماعی دارد مثل این که مرد به زن اجازه ادامه تحصیل یا بیرون رفتن از خانه را نمیدهد و فرد را از بودن در صحنههای اجتماعی کاملا محدود و منزوی میکند. همسرآزاری جنسی نوع دیگری از همسرآزاری است که به معنای تحمیل نوعی از رفتار جنسی بر یک زن با خشم و پرخاشگری یا استفاده از زن برای درآمدزایی توسط همسران معتادشان است. این نوع از همسرآزاری بسیار زیاد است اما چون معمولا موضوعات جنسی تابو است کمتر گزارش میشود.
حتی امروزه خیانت را نوعی همسرآزاری میدانند مثلا یک خانم که به هیچ شکلی نمیتواند حقوق خود را از مرد بگیرد و دست به خیانت میزند تا به این شکل مرد را آزار دهد یا مرد به دلیل مهریه سنگینی که قرار داده نمیتواند تکلیف زندگی خود را مشخص کند و با رفتارهایی مثل خیانت، همسر خود را آزار میدهد.
(در همین زمینه: روابط فرازناشویی، علل و پیامدها)
به هر حال، بسته به زمانه، فرهنگ و جغرافیا نوع همسرآزاری متفاوت است. مثلا ممکن است در آمریکا آمار همسرآزاری کلامی و پرخاشگری بالا باشد اما در ایران ممکن است شاهد بالا بودن آمار همسرآزاری جنسی باشیم.
ضعف در وجهه مردانه عاملی برای همسرآزاری زنان
- چه دلایلی موجب افزایش همسرآزاری به ویژه از سوی خانمها شده است؟
یکی از دلایل افزایش آمار همسرآزاری به ویژه از سوی خانمها به مشکلات اقتصادی برمیگردد چون در حال حاضر آقایان از نظر اقتصادی توانایی سابق را ندارند و خانمها میتوانند درآمدزایی کنند. در گذشته اغلب آقایان وقتی به خواستگاری میرفتند میگفتند من با شاغل بودن همسرم مخالفم اما الان بسیاری از مردان به دنبال همسر شاغل هستند تا زندگی را به همراه هم اداره کنند.
این در حالی است که وظایف زنانه یک زن مانند بارداری، زایمان، شیر دادن بچه و … منقضی نمیشود اما از آن طرف هم مسئولیت چالش با جامعه و درآمدزایی را برعهده دارد. به ویژه در خانوادههایی که مرد بیکار است و زن اقتصاد خانواده را اداره میکند در وجهه مردانه آن مرد ضعفی ایجاد میشود که میتواند خانم را وادار به پرخاشگری نسبت به مرد کند. در واقع، در جامعه امروزی خانمها همه حق و حقوق خود را در شروط ضمن عقد میگیرند، کار میکنند و درآمد دارند و وقتی میبینند مرد در اجرای وظایف مردانه خود ضعف دارد این حق را برای خودشان قائل میشوند که دست به خشونت بزنند.
ویژگیهای افرادی که همسرآزاری میکنند
- به نظر شما بیشتر چه افرادی و با چه ویژگیهای شخصیتی دست به همسرآزاری میزنند؟
پرخاشگری و عدم کنترل خشم نقطه ضعفی است که ناشی از ضعف در مهارتهای ارتباطی و مهارتهای بین فردی میشود. ما از کودکی میآموزیم که چگونه خشم خود را کنترل کنیم و چگونه گفتگوی ماهرانه و حل مساله داشته باشیم که این موارد در روند رشد فرد اتفاق میافتد.
کسانی که مرتکب خشونت فیزیکی میشوند مهارتهای کنترل خشم و تابآوری در مقابل مشکلات را ندارند. این افراد چون فاقد مهارتهای لازم برای کنترل مشکلات هستند خانه را بهترین جایی میدانند که میتوانند فشارهای روحی و روانی تلنبار شده از جامعه یا هیجانهای منفی ناشی از کودکی و نوجوانی تلخ خود را در آنجا خالی کنند. کودکانی که برخورد با آنها از طریق تنبیه و خشونت است با ضعف اعتماد به نفس وارد جامعه و مراحل بعدی زندگی خود میشوند و این مساله میتواند موجب رفتار فیزیکی خشونتآمیز آنها در بزرگسالی شود.
مهارتهایی که موجب کاهش آزار رساندن به همسر میشود
- افرادی که به همسرآزاری رو میآورند نیازمند یادگیری چه مهارتهایی هستند؟
یکی از دلایلی که خشونت در یک خانه ادامه پیدا میکند این است که فرد از یک فازی شروع میکند تا فاز آخر که پرخاشگری و رفتار فیزیکی را انجام میدهد و بلافاصله فاز بعدی پشیمانی است و همسر خود که او را کتک زده را نوازش و از او عذرخواهی میکند. از طرفی هم به صورت فرهنگی به زنان یاد دادهاند که این رفتار مردان طبیعی است یا اگر مرد را نبخشد او دوباره پرخاشگری را تکرار میکند یا از خانه بیرون میرود و کارهای دیگری انجام میدهد.
تکرار این بخشش پرخاشگری فیزیکی را تشدید میکند. در واقع، وقتی به فرد نشان نمیدهیم که نداشتن مهارت او در زندگی ایجاد اختلال میکند و او باید به درمانگر مراجعه کند این چرخه دوباره تکرار خواهد شد.
برای درمان ابتدا باید مشخص شود که دلایل خشونت فیزیکی فرد چیست. در برخی از موارد این رفتار ناشی از اختلال و بیماریهای روانشناختی است. پرخاشگری تنها در طبقات اجتماعی و فرهنگی پایین اتفاق نمیافتد و در طبقات بالا هم این مساله را داریم اما این مسایل بیشتر در طبقات متوسط و ضعیف اقتصادی و فرهنگی رخ میدهد و آنها این مساله را به عنوان یک فرهنگ میپذیرند و پذیرفتن موضوع باعث میشود که علت رفتار فرد پرخاشگر بررسی نشود.
در طبقات پایین مرد از کودکی میآموزد که اگر زن حرفی زد یا رفتاری داشت که مرد از آن خوشش نیامد میتواند زن را کتک بزند. همچنین، گفته میشود که برای در دست داشتن کنترل خانه باید خشونت فیزیکی داشته باشی تا قدرت خود را نشان بدهی. این طرز تفکر باعث ادامه پیدا کردن رفتار پرخاشگرانه میشود و این افراد حتما باید تحت نظر درمانگر قرار بگیرند.
دلایل همسرآزاری هر چه که باشد از دلایل فرهنگی و ریشهای گرفته تا اختلال روانشناختی، اعتیاد و فقر و بیکاری حتما این افراد باید شروع به یاد گرفتن مهارتهای ارتباطی کنند. در صورت یاد گرفتن مهارتهای زندگی، مهارتهای ارتباطی، گفتگو و حل مساله و مواجه شدن با مشکلات این وضعیت بهتر میتواند کنترل شود. مشاورههای قبل از ازدواج و انتخاب همسر به صورت اصولی نیز میتواند در این زمینه کمک کننده باشد.
مصاحبه کننده: مریم رجب وندی