آیا طرح پیشنهادی ازدواج اجباری قابلیت اجرا دارد یا بیشتر یک شوخی است؟
این روزها طرح پیشنهادی یک روحانی درباره ازدواج اجباری سر و صدای زیادی در فضای مجازی به پا کرده است. در این مطلب، می‌توانید تحلیل دکتر شیخ‌الاسلامی را درباره این طرح بخوانید.
دکتر علی شیخ‌الاسلامی، مدیرعامل موسسه خانواده سلامت بنیان- مدتی است در فضای مجازی طرحی تحت عنوان ازدواج اجباری دست به دست می‌چرخد و بحث‌هایی راجع به موضوع ازدواج را شکل داده است.
وقتی طرح را مطالعه کردم به نظرم بیشتر یک شوخی و طنز بود که نیاز به واکنش نداشت. اما از آنجا که بیش از 15 سال در حوزه ازدواج در حال فعالیت هستم و با جوانان زیادی برای بحث ازدواج مشاوره داشته‌ام و تحقیقات متعددی بصورت کیفی یا کمی در این حوزه در ایران داشته‌ام و نتایج تحقیقات کشورهای دیگر در این حوزه را نیز در حد توان بررسی کرده ام، پیرو سوالات متعدد برخی دوستان در زمینه ازدواج اجباری، لازم دانستم نکاتی را بیان کنم.
نگاه دین و فرهنگ‌های مختلف به ازدواج اجباری چگونه است؟
ازدواج یک حق است که از جانب جامعه، ادیان و قانون برای افراد به رسمیت شناخته شده و آنها حق دارند از حق خود استفاده بکنند یا نکنند. منتها تفاوت‌ها و تضادهایی همیشه در این به رسمیت شناخته شدن وجود داشته است. بنا به دلایل فرهنگی و مذهبی، برخی جوامع اختیار ازدواج دختر را با پدر او می‌دانند. حتی برخی جوامع قومی اجازه ازدواج دختر خارج از قبیله را نمی‌دهند. برخی اختیار کامل برای دختر قائلند و برخی اختیار محدود.
تا جایی که من شناخت دارم، تقریبا در هیچ فرهنگ و جامعه‌ای در مورد پسر، اجباری برای ازدواج وجود ندارد و معمولا پسران دارای اختیار هستند. در حوزه دین هم، برخی مذاهب در این زمینه اختیار قائلند و برخی مذاهب اختیار دختر را به قیم او که پدر است می‌دهند و دختر بدون اجازه پدر حق ازدواج ندارد. در قانون، اختیار در ازدواج به رسمیت شناخته شده و ازدواج اجباری فاقد رسمیت است. در فقه شیعه نیز بسیاری از مراجع تقلید، عقد اجباری را باطل می‌دانند.
نویسنده این طرح، تنها به حمایت‌های اقتصادی برای ازدواج جوانان توجه داشته است
حال برگردیم به طرح ازدواج اجباری که منتشر شده است. در این طرح، 12 قانون به‌عنوان قوانین ازدواج پیشنهاد شده و هدف از طرح را نیز پیشگیری از فساد و گسترش ازدواج دانسته و در این قوانین سعی کرده از کسانی که با اختیار ازدواج می‌کنند توسط دولت‌ها حمایت کند و کسانی که ازدواج نمی‌کنند را نیز تنبیه نماید تا شاید از ترس جریمه و تنبیه اقدام به ازدواج نمایند.
بررسی این قوانین نشان می‌دهد نویسنده آن، علت نگرش منفی جوانان به ازدواج را محدود به یکی دو عامل دانسته و تلاش کرده در این قوانین به آنها توجه نماید و بیشتر بر حمایت‌های اقتصادی تاکید داشته تا شاید مشکل حل شود.
مشکلات مرتبط با ازدواج، ساده و تک عاملی نیستند
مساله اصلی دقیقا همین‌جاست. سال‌هاست در جلسات مختلف و در دیدار با مسئولین و نمایندگان و کسانی که دستی در کار دارند به این موضوع اشاره کرده‌ام که مشکلات مرتبط با بحث ازدواج ساده و تک عاملی نیستند و با قواعد کلی و قوانین سراسری و پیشنهادهایی مانند ازدواج اجباری، نمی‌توان مشکلات مربوطه را حل کرد.
همیشه خواسته‌ام یک‌بار یک پایش ملی در این زمینه انجام گیرد و با بررسی جوامع مختلف در سراسر کشور، علل و مشکلات این حوزه، دسته‌بندی و طبقه‌بندی شود و متناسب با هر منطقه و هر جامعه، قواعد و حمایت‌های مشخصی مدنظر قرار گیرد تا بتوان مشکلات این حوزه را حل کرد اما عزمی و اراده‌ای برای بررسی درست موضوع و ارائه راهکارهای عملیاتی و درست ندیده‌ام.
دلایل جوانان استان‌های مختلف برای عدم ازدواج با یکدیگر متفاوت است
دلایل عدم ازدواج یک جوان 30 ساله تهرانی با یک جوان 30 ساله سیستانی یا خوزستانی یا آذری یا خراسانی یا اصفهانی متفاوت است و نمی‌توان برای تقویت رغبت به ازدواج در آنها یک نسخه مشترک پیچید یا این که با ازدواج اجباری بخواهیم مشکل را حل کنیم.
نمی‌توان همه مشکلات ازدواج را در مسائل اقتصادی خلاصه کرد و این تصور را داشت که اگر به همه جوانان وام ازدواج 50 میلیونی داد مشکل ازدواج حل می‌شود در حالیکه همین وام‌های ازدواج 50 میلیونی معضلات و مسائلی را به دنبال داشته است که اگر به درستی کارشناسی می‌شد شاید قابل پیشگیری بود.
در پزشکی آموخته‌ام تا علت بیماری به‌درستی شناخته نشود، درمان نیز به‌درستی صورت نمی‌گیرد. در مسائل اجتماعی نیز تا همه دلایل و عوامل به درستی شناخته نشوند و نقش و سهم هر یک به درستی تعیین نشود نمی‌توان راهکار درستی ارائه کرد.
تاکید مجدد می‌کنم که مساله ازدواج و تشکیل زندگی مشترک یا سایر مسائل اجتماعی را نباید ساده‌انگارانه محدود به چند دلیل مشخص کرد و بلافاصله براساس همان دلایل، راه‌حل‌های ساده‌انگارانه و بدون بررسی دقیقی مانند ازدواج اجباری ارائه کرد. در این حالت، نه تنها مشکل رفع نمی‌شود بلکه گره‌هایی هم به گره‌های کور قبلی خواهیم افزود.
به مسئولین و تصمیم‌گیران کشور نیز توصیه می‌کنم اجازه دهند مسائل پیچیده اجتماعی به همان پیچیدگی و با دقت بررسی شوند و راه‌حل‌ها نیز متناسب با همین پیچیدگی‌ها طراحی شود وگرنه این که هیچ تصمیمی گرفته نشود بهتر از گرفتن تصمیمات نادرست است.
طرح ازدواج اجباری قابل اجرا نیست
به دوستانی هم که راجع به این طرح ازدواج اجباری سوال داشتند عرض می‌کنم که نگران نباشید. هیچ طرح اجباری در حوزه مسائل انسانی قابل اجرا نیست و اگر کسی چنین تصمیماتی اتخاذ کند دیری نمی‌پاید که خود به حماقت خود پی خواهد برد و مجبور است بی سر و صدا بی خیال طرح اجباری خود شود.
تجارب گذشته به خوبی نشان داده که اجبارهای مختلف در مسائل اجتماعی، هیچ نتیجه‌ای دربرنداشته و جامعه در نهایت پیروز میدان بوده و دولت‌هایی که تن به اجبار داده‌اند، شکست خورده‌اند.
مطالب مرتبط:
