بهترین رژیم مصرف اینستاگرام
آیا واقعا همه ایرانی‌‌‌ها موقع خواندن کتاب یک سبد گل، فنجان چای یا قهوه و پارچه ترمه خوش رنگ با پنجر‌‌‌ه‌ای رو به باغچه یا تراس پر گل در کنارشان قرار دارد؟! مسلما خیر. ما در اینستاگرام در بسیاری از موارد با زندگی‌‌‌‌های فیک، ساختگی و نمایشی طرف هستیم. اینها برش‌هایی از زندگی‌هایی است که مشخص نیست پشت آنها چه می‌گذرد.
موسسه خانواده سلامت بنیان- این روز‌‌ها با گسترش فضای مجازی و شبکههای اجتماعی به ویژه اینستاگرام بحث خوب یا بد بودن و چرایی و چگونگی استفاده از این فضا به دغدغه‌ای برای مسئولان و به ویژه خانواده‌‌‌ها تبدیل شده است. این در حالی است که فضای مجازی واقعیت حال و آینده جامعه ما و به طور کلی جامعه جهانی است و نمی توان از آن فرار کرد.
از آن جایی که تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی در خانواده‌‌‌ها و سبک زندگی یکی از دغدغه‌‌‌‌های روز است با اکرم میرزایی؛ مسئول روابط عمومی موسسه خانواده سلامت بنیان، مدیر آموزش انجمن سواد رسانه‌ای ایران و مدرس و دبیر سواد رسانه‌ای در این باره گفتگو کردیم.
سواد رسانه‌ای چیست و چه دردی را دوا می‌کند
- در حال حاضر استفاده از فضای مجازی و به ویژه شبکههای اجتماعی در جامعه ما فراگیر شده و این مساله ضرورت ارایه آموزشهای مرتبط با سواد رسانه‌ای را نشان می‌دهد. لطفا در ابتدا توضیحاتی در مورد چیستی سواد رسانه‌ای بفرمایید.
با پیدایش شبکههای نوین و جهانی اطلاعات و ارتباطات و تاثیرپذیری همه ابعاد زندگی بشر از این انقلاب تکنولوژیک، جهان وارد جامعه و عصر جدیدی به نام عصر انفجار اطلاعات شده که بر کسی پوشیده نیست. دسترسی به رسانه‌‌‌ها به طور بیست و چهار ساعته و این مساله که در رسانه‌‌‌‌های جدید مخاطبان می‌توانند هم تولید کننده و هم مصرف کننده اطلاعات باشند، باعث شده تا فراگیری آنها بسیار گسترده و سریع باشد.
در این میان مهارتی به نام “سواد رسانه ای”، سهم بسزایی در آگاه نمودن و کاهش تاثیرات منفی رسانه‌‌‌ها بر اقشار گوناگون دارد. در واقع سواد رسانه‌ای مهارتی لازم و ضروری است که به انسان کمک می‌کند تا به طور مستقل فکر کند و تصویر همه جانبه از رسانه‌‌‌ها داشته باشد و به مخاطبان این امکان را می‌دهد که با آگاهی کامل و با تفکر انتقادی پیامهای رسانه‌ای را پردازش کنند و به دانش موجود در هر رسانه‌ای دست یابند.
شناخت اینکه رسانه چیست، پیامش چیست، کارکردهایش چیست، مسائل پشت پرده آن چگونه است، تاثیر منفی و مثبت آن در موضوعات مختلف چیست، تهدید‌‌ها و فرصت‌‌‌‌های آن کدام است، مدیریت و رژیم مصرف رسانه یعنی چه و . . . همگی با آموزش و یادگیری مهارتی به نام سواد رسانه‌ای صورت می‌گیرد که نیاز واجب همه قشر‌‌ها و در تمام سنین است.
تأثیرات مثبت شبکههای اجتماعی و اینستاگرام را دست کم نگیریم
- از منظر سواد رسانه‌ای استفاده از این فضا می‌تواند چه تاثیرات منفی یا مثبتی برای خانواده‌‌‌ها داشته باشد؟
جامعه ما و فرهنگ ما در عصر پیشرفت تکنولوژی، دچار تأخر فرهنگی است یعنی تکنولوژی جدید سریع می‌آید، وارد زندگی می‌شود و در دسترس و استفاده قرار می‌گیرد، ولی فرهنگ درست استفاده کردن از آن تکنولوژی‌ها، سال‌‌ها بعد و گاهی دهه‌‌‌ها بعد به دست می‌آید و این فاصله و تاخیر باعث آسیبهای جبران ناپذیری در تمام حوزه‌‌‌‌های جامعه علی الخصوص زندگی افراد می‌شود.
قطعا و حتما این پیشرفت‌‌‌ها و این امکانات، تاثیرات مثبت و فرصت‌‌‌‌های بی شمار و غیر قابل انکاری دارند. از جمله این تکنولوژی‌ها، شبکههای مجازی و اپلیکیشن‌‌‌‌های پیام رسان به عنوان شبکههای اجتماعی است که در حال حاضر کمتر کسی هست که از این فضا و امکانات استفاده نکند. همه گیر شدن و حضور این شبکههای اجتماعی در قاب گوشی‌‌‌‌های همراه هوشمند و تبلت‌ها، جزء انکارناپذیر و جدایی ناپذیر زندگی‌‌‌ها شده است. یا به عبارتی یکی از اعضای خانواده‌‌‌ها به شمار می‌روند! مثلا در حال حاضر، اینستاگرام یکی از اعضای خانواده ما به حساب می آید!
گاهی نیز فراتر می‌رود و جزو اعضای بدن به حساب می‌آید! مثلا به جای اینکه بگوییم شارژ گوشی تمام شده، می‌گوییم شارژم تمام شده! گویی انرژی و باتری یکی از اعضای تن فرد تمام شده است.
با این مقدمه، و با تصور اینکه والدین هر خانواده یا اطلاعات لازم را در حوزه سواد رسانه‌ای دارند یا آموزشهای لازم و کافی در این مورد را دیده‌اند یا در حال آموزش هستند، به بعضی از نکات مثبت تاثیر این شبکه‌‌‌ها در خانواده‌‌‌ها اشاره می‌کنم.
“آموزش“
می‌توان با عضویت در کانال‌‌ها و گروه‌‌‌های خاص تخصصی و مورد اطمینان که دارای محتوای با کیفیت و درست از منبع موثق هستند از این فضا برای یادگیری موضوعات مختلف بهره برد. مثلا کانال‌هایی در تلگرام یا پیج هایی در اینستاگرام در حوزه تربیت فرزند، یا ارتباط صحیح و سازنده همسران وجود دارد که با عضویت در آنها می‌توان دانش خود را بیشتر کرد.
کتاب‌‌‌‌های صوتی و PDF، کانال‌هایی با رویکرد‌‌‌‌های مختلف آشپزی، روانشناسی، پزشکی، دینی مذهبی و. . . همگی به نقش آموزش و انتقال فرهنگ از این مسیر، دلالت دارند. در واقع در اینجا می‌توان گفت فضای مجازی می‌تواند فراهم آورنده دانش و شکل دهنده ارزش‌‌‌ها باشند.
“سرگرمی”
گاهی آموزش‌‌ها در دل سرگرمی‌‌‌ها اتفاق می‌افتد. به طور مثال داستان‌‌‌های ادبی و حکایت‌‌‌‌های عامیانه مطرح شده و آموزش در خلال اینها، در عین خاصیت سرگرمی، آموزندگی را نیز تحت پوشش قرار دهد.
سرگرمی و تفریح در این فضا، برای هر فرد و هر سنی متفاوت تعریف می‌شود. بازی‌‌‌های رایانه‌ای و دیجیتالی یکی از مواردی است که در فضای مجازی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. قابل ذکر است بازی‌‌‌های رایانه‌ای باید از لحاظ محتوایی، کیفیت لازم را داشته باشد و نسبت به سن فرزندان و فرهنگ و ارزش‌‌‌های جامعه و خانواده تهیه شده و مورد تایید باشد.
“تسریع در امور ارتباطی والدین و فرزندان و موضوعات مربوط به آنها“
تسریع در امور جاری زندگی با استفاده از این شبکه‌‌‌ها یکی از نکات مثبت مورد توجه می‌باشد. ارتباط سریع پدر و مادر، در دسترس بودن هر دو آنها و در جریان قرار گرفتن مسائل روزمره خانواده و زندگی برای هماهنگی، اطلاع و حل کردن آنها، یکی از مهمترین نکات مثبت این شبکه های اجتماعی از جمله اینستاگرام است. که خود باعث تعامل بیشتر پدر و مادر در زمانی می شود که یکی ازآن‌‌ها و یا هر دو در خانه حضور ندارند.
همچنین این تعامل مثبت و سریع برای اطلاع از شرایط فرزندان در مهد کودک، مدرسه و دوستان آنان نیز قابل توجه است و زمانی که امکان تماس تلفنی و گفتگوی شفاهی با والدین نباشد به واسطه این ارتباط می‌توانند در جریان روند امور فرزندان قرار بگیرند.
“اخبار و اطلاعات روزمره مورد نیاز”
علاوه بر رسانه‌هایی مانند تلویزیون، رادیو و مطبوعات، فضای مجازی و شبکههای اجتماعی، نیاز به اخبار و اطلاعات را خیلی سریع و در هر زمان و مکان برطرف خواهد کرد.
“مشارکت، همکاری و همیاری اعضای خانواده در فعالیت‌‌‌‌های مختلف“
گاهی بعضی از خانواده‌‌‌ها برای تامین معاش و معرفی محصول تولید شده خودشان از جمله تولید خوراکی‌‌‌‌های خانگی و یا هنر‌‌‌‌های دستی و. . . همگی با هم فعالیت میکنند و شبکههای اجتماعی به ویژه اینستاگرام فرصتی است برای تبلیغ، جذب مشتری و ارتباط مناسب و فروش محصولات.
گاهی هم فعالیت‌‌‌ها، خدمت رسانی در حوز‌‌‌های خاص است، که معرفی و انجام آن، از سوی یک یا چندنفر از اعضای خانواده انجام می‌شود که همیاری اکثر اعضا و مشارکت آنهارا می‌طلبد.
وقتی شبکههای اجتماعی تأثیر منفی می‌گذارند
- در چه صورت تاثیرات منفی استفاده از شبکههای اجتماعی برای خانواده بیشتر از تاثیرات مثبت آن خواهد بود؟ لطفا توضیحاتی در مورد این تاثیرات منفی بفرمایید.
اگر رسانه‌‌‌ها را نشناسیم، اگر آگاهی کافی در حوزه سواد رسانه‌ای نداشته باشیم، اگر مطالعه نداشته باشیم و آموزش مناسب ندیده باشیم، اگر در برخورد با پیام‌‌ها و اطلاعات بی شماری که هر روز در این شبکه‌‌‌ها برایمان می‌آید نگاه و تفکر انتقادی نداشته باشیم، اگر مدیریت زمان و مدیریت میزان مصرف متناسب با نیازمان از فضای مجازی و شبکههای اجتماعی نداشته باشیم، اگر درگیر جذابیت‌‌‌‌های بی شمار پیامهای رنگارنگ که هیچ دردی از ما دوا نمی کنند شویم و صد‌‌‌ها مورد دیگر. . .، در این صورت تاثیرات مخرب و منفی حضور و استفاده از فضای مجازی و شبکههای اجتماعی آسیبهای جبران ناپذیری به افراد و خانواده وارد می‌کند و تغییرات و تحولات منفی در زندگی شاهد خواهیم بود.
آمار‌‌ها و تحقیقات زیادی انجام شده تا بدانیم که اینترنت و اینستاگرام در حال تغییر سبک زندگی و هویتی هر یک از ما هستند. این تغییرات به گونه‌ای است که کمتر حس می‌شود اما کم کم به بخشی از زندگی و رفتار فرد تبدیل می‌شود.
خلل در غذا خوردن و خواب، جایگزینی فعالیت‌‌‌‌های پیشین مانند ورزش کردن یا فیلم دیدن و گردش و تفریح با فضای مجازی، تحت تاثیر قرار گرفتن روابط فردی و اجتماعی و ارتباط با اطرافیان و اعضای خانواده و اقوام درجه یک و … همه نشانه‌هایی است که از آغاز و شروع تغییرات خبر می‌دهند.
این تغییرات زیر مجموعه اعتیاد است که ما معمولا با عنوان وابستگی به استفاده از فضای مجازی از آن یاد می‌کنیم. مانند تمام وابستگی‌‌‌ها، وابستگی به فضای مجازی نوعی اختلال و بی نظمی روانی و اجتماعی با مشخصه‌هایی چون بی قراری در زمان دست کشیدن از فضای مجازی، دروغ گفتن فرد در مورد میزان استفاده از اینترنت به خانواده، رعشه، اضطراب، اختلالات عاطفی شامل تندخویی و افسردگی و از هم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی، مشکل در هنگام مطالعه، افکار وسواسی و بی توجهی به سلامت شخصی بروز می‌کند.
احساس بد خلقی در انجام و تکمیل امور خانه، اداره، مدرسه یا حتی روزمره یکی دیگر از نشانه‌‌‌‌های تاثیرات منفی استفاده نادرست از فضای مجازی است.
اگر فرصت و زمان کافی برای اعضای خانواده و برای گفتگو و بیان نیاز‌‌ها و ابراز هیجانات و احساسات و حل مشکلات خرج نکنیم، با توجه به حضور جدی فضای مجازی در خانواده ها، به راحتی جایگزین اصل و قاعده روابط رو در رو و چهره به چهره می‌شوند و فاصله اعضای خانواده روز به روز بیشتر می‌شود.
طلاق‌‌‌های عاطفی والدین، یکی از موارد مهم موردنظر می‌باشد. البته قابل ذکر است که تنها استفاده بیش از اندازه از این امکانات ارتباطی نیست که باعث مشکلات خانواده‌‌‌ها می‌شود، بلکه قبل‌تر از آن مشکلات روانی و شخصیتی افراد و حل نشدن آنها و نداشتن مهارت‌‌‌های مختلف در زندگی و کمبود‌‌‌های عاطفی باعث بروز مسائل زیادی می‌شود که در اینصورت استفاده بیش از حد از فضای مجازی و شبکههای اجتماعی باعث تشدید و بدتر شدن موضوع می‌شوند.
اینستاگرام و برش‌هایی از زندگی واقعی
- یکی از مسایلی که به ویژه در مورد اینستاگرام زیاد دیده می‌شود مقایسه زندگی خود با زندگی دیگران از طریق پست‌‌‌‌های خوش رنگ و لعابی است که به اشتراک گذاشته می‌شود و این مساله سلامت روان آدم‌‌‌ها و خانواده‌‌‌ها را تحت الشعاع قرار می‌دهد. از منظر سواد رسانه‌ای شما این مساله را چگونه تحلیل می‌کنید و چه راهکارهایی برای کاهش اثرات مخرب این مساله وجود دارد؟
سوال شما را با سوال شروع می‌کنم. آیا واقعا همه ایرانی‌‌‌ها موقع خواندن کتاب یک سبد گل، فنجان چای یا قهوه و پارچه ترمه خوش رنگ با پنجر‌‌‌ه‌ای رو به باغچه یا تراس پر گل در کنارشان قرار دارد؟! مسلما خیر.
در واقع ما در بسیاری از موارد با زندگی‌‌‌‌های فیک، ساختگی و نمایشی طرف هستیم. اینها برش‌هایی از زندگی‌هایی است که مشخص نیست در پس و پشت آنها چه می‌گذرد. نمود‌‌ها و بازنمایی‌هایی است که به لطف و قدرت شبکه اجتماعی اینستاگرام و یا بقیه شبکههای اجتماعی در فضای مجازی ایجاد شده و بعضی افراد برای اینکه خود را خاص‌تر از بقیه نشان دهند دست به نمایش می‌زنند.
فلسفه زندگی در دنیای این افراد فقط نمایش است. این به رخ کشیدن دارایی‌ها که مشخص نیست صحت دارد یا خیر، همگی از ضعف‌‌‌های درونی، نداشتن عزت نفس، خود کم بینی، خودشیفتگی، افسردگی یا طرد شدن‌‌‌ها و شکست‌‌‌‌های متعدد در روابط با والدین، همسر و دوستان ناشی می‌شود و حال با داشتن قدرتی به نام شبکههای اجتماعی این فضا تبدیل به مکانی برای نمایش مورد علاقه خود و فرار از واقعیت شده است.
راهکارهایی برای مواجهه با پیامهای رسانه‌ای
تفکر انتقادی در مواجهه با پیامهای تمام رسانه‌‌‌ها از جمله اینستاگرام ضروری است و موجب می‌شود مخاطب دانا و آگاه باشد و به محض برخورد با این موارد بتواند سریع تحلیل و تفسیر کند و به نتیجه درست برسد و تحت تاثیر قرار نگیرد. به خصوص والدین که باید با فرزندان خود به صورت گفتگو‌‌‌‌های دورهمی و چالشی در مورد این مسائل صحبت کنند تا بتوانند فرزندان خود را آگاه سازند. یکی از راهکار‌‌‌های خوب و موثر همین گفتگو‌‌‌‌های دورهمی و انتقادی والدین و فرزندان است که می‌توانند این زندگی‌‌‌‌های نمایشی را به چالش بکشند تا فرزندانشان آگاه شوند و با دید باز و انتقادی به محتوای پست‌‌‌‌های مختلف نگاه کنند.
راهکار دیگر این است که هر فرد پیج‌‌‌‌های مرتبط و مورد نیاز خود را شناسایی کند، از صحت و کیفیت و موثق بودن آنها مطلع شود و بدون توجه به بقیه حواشی در پیج‌‌‌‌های دیگر، از آنها استفاده کند.
خود تدبیری یکی دیگر از روش‌هاست و هر فرد آگاهی باید بداند که هر عکس و فیلمی ارزش دیدن ندارد و هر مطلبی ارزش خواندن ندارد و اگر به چنین مواردی برخورد کرد از آنها بگذرد.
مسئله‌ای که در اینجا باید ذکر شود این است که مخاطب به فراخور نیاز خود از شبکههای اجتماعی استفاده می‌کند و لزومی ندارد که فرد از تک تک آنها استفاده کند و همه نرم افزار‌‌ها را نصب کند و مدام در حال گشت و گذار‌‌‌های بی هدف باشد. در واقع، کاربر باید هدف خود را از استفاده از این شبکه‌‌‌ها مشخص کند و برای وقت خود ارزش قائل شود.
فیلترینگ نتیجه عکس می‌دهد
به این نکته هم اشاره کنم که برخی برای کنترل این فضا از گزینه فیلترینگ نام می‌برند و حتی تلگرام فیلتر شد یا زمزمه هایی مبنی بر فیلتر اینستاگرام هم شنیده شد اما فیلترینگ از نظر من نتیجه خوبی نمی‌دهد، به خصوص وقتی مخاطب مدت‌هاست وارد این فضا‌‌ها شده و از این فضا استفاده می‌کند. به جای فیلترینگ باید آموزش مناسب و به موقع در اولویت باشد وعلاوه بر سازمان‌های متولی امر آموزش و نهاد‌‌‌های فعال و انجمن ها، هر کس خود باید در مسیر یادگیری‌‌‌‌های لازم و ضروری زندگی قدم بردارد. والدین به دلیل برعهده داشتن وظایف مهم در رابطه با فرزندان، از جمله کسانی هستند که باید خود زودتر در این راه قدم بردارند و آموزشهای لازم را ببینند.
راهکارهایی برای استفاده بهتر از فضای مجازی و اینستاگرام
- خانواده‌‌‌ها باید چه نکاتی را مدنظر قرار دهند تا استفاده آنها از فضای مجازی دارای بیشترین سود و کمترین ضرر از منظر سلامت روحی و اجتماعی باشد؟
آموزش سواد رسانه‌ای تک تک اعضای خانواده از اولویت‌‌‌‌های اول این موضوع است. آموزش و یادگیری وسایل و ابزار هوشمند برای والدین الزامی است و والدین نباید از فرزندانشان عقب بمانند.
خانواده‌هایی که فرزند نوجوان دارند باید همراه آنها در فضا‌‌‌های مجازی حضور فعال داشته باشند تا بتوانند مستقیم و غیر مستقیم در روند نظارتی فعالیت فرزندانشان قرار گیرند و به موقع بتوانند آنها را راهنمایی کنند. نکته مهم این است که والدین باید در استفاده از فضای مجازی دست پیش بگیرند تا بتوانند با مطالعه و تحقیق و جستجو برنامه‌‌‌‌های لازم در فضای مجازی را به فرزندان خود پیشنهاد دهند.
والدین به عنوان الگو باید از خودشان شروع کنند، یعنی استفاده افراطی نداشته باشند و هر نقد و نصیحتی که به فرزندان خود در استفاده از فضای مجازی میکنند ابتدا خودشان آنرا رعایت کرده و انجام داده باشند. والدین در عین صمیمیت و دوستی و همراهی با فرزندان باید اقتدار و احترام و مدیریت شایسته را فراموش نکنند تا زمان مناسب بتوانند واکنش‌‌‌‌های مناسبی از خود نشان دهند.
از افراط و تفریط نظارتی فرزندان بپرهیزیم. با توجه به اینکه عقل و شرع حکم می‌کند از خطر احتمالی جلوگیری کنیم و هشدار‌‌‌های لازم را در مواقع خطر به آنها بدهیم ولی زیاده روی در امر ونهی نداشته باشیم. فعالیت‌‌‌‌های فرزندان باید قانونمند و برنامه ریزی شده باشد و هر چه این امر در محیط خانه باشد نظارت بهتر و نتیجه بخش‌ترخواهد بود.
پیامهای رسانه‌ای از جمله اخبار کذب و صحیح را نقد کنیم. در مورد پیام‌هایی که دیده یا شنیده‌اند صحبت کنیم و چالش نقد داشته باشیم طوری که بعد از بحث خود فرزندان به نتیجه مطلوب و اصولی رسیده باشند.
رژیم مصرف شبکه های اجتماعی به ویژه اینستاگرام نیز مساله بسیار مهمی است. میزان ساعت استفاده از فضای مجازی و خاموش کردن آن و اینکه چه محتوایی را استفاده می‌کنیم از قاعده‌‌‌‌های مهم رژیم مصرف است.
آگاه سازی و مشخص کردن خطوط قرمز در مواجهه با صفحه‌‌‌ها و مسائل مربوط به موضوعات جنسی و پورن از دیگر مسایلی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. تعریف قوانین و مقررات و در صورت لزوم تنبیه‌‌‌‌های مناسب و تعریف شده باید در این زمینه وجود داشته باشد و نباید از کنار این مسائل بی تفاوت گذشت چون آسیبهای جدی به روح و روان فرزندان می‌زند.
بحث حریم خصوصی و حریم خانواده و اعضا نیز کاملا باید مشخص و تعریف شده باشد و اینکه نشر اطلاعات مربوط به آنها در این فضا چه آسیبهای جدی برای خانواده خواهد داشت.
پدر و مادر‌‌‌ها واکنش تند و یا خشونت در قبال اشتباهات فرزندان نداشته باشند و این را بدانند که آنها ممکن است اشتباه کنند همانطور که خودشان نیز ممکن است اشتباه کنند. برخورد صفر و صد نتیجه خوبی ندارد. نباید بی تفاوت بود و نباید فضای مجازی را حذف کرد.
گفتگو بین پدر و مادر و فرزندان باید به یک موضوع همیشگی تبدیل شود. فرزندانتان را به تفکر انتقادی مجهز کنید و اینکار با درگیر کردن آنها با مسائل روزمره درباره موضوعات مختلف در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی است. در مورد فیلمی که دیده‌اند یا بازی که انجام داده‌اند با آنها صحبت کنید. همچنین، دستگاه‌‌‌های ارتباطی را در مکان عمومی خانه قرار دهید و این قانون را در خانه داشته باشید.
سلامت جسم و روح خود و فرزندانتان نیاز به مراقبت دارد. با مدیریت شایسته و استفاده درست از فضای مجازی و آموزشهای مناسب از آسیبهای آن کم کرده و از نکات مثبت و سازنده این فضا در پیشبرد اهداف خوب بهره ببرید.
*** مصاحبه کننده: مریم رجب وندی
مطالب مرتبط:
۷ نکته که رعایت آنها باعث می شود شبکه های اجتماعی زندگی زناشویی تان را خراب نکنند
عالی بود