تاثیری که مرگ‌ومیرهای ناشی از کرونا در طولانی شدن سوگواری داغدیده‌ها داشته است؛ چگونه می‌توان این سوگ را کاهش داد؟
در اختلال سوگ طولانی‌مدت، فرد داغدیده به همان شدت روزهای اول سوگ، واکنش‌های سوگ را در مدت‌های طولانی، یعنی بیش از 6 تا 12 ماه پس از فوت فرد متوفی در خود دارد.
موسسه خانواده سلامت بنیان – در اواخر دسامبر 2019 شیوع یک بیماری حاد تنفسی با نام کووید 19 در چین مشاهده و پس از آن به سایر کشورهای جهان منتقل گردید. با توجه به شدت افزایش پاندمی کووید 19 و فوت مداوم میلیون‌ها نفر بابت این بیماری طی چند سال اخیر، موضوع «از دست دادن»، به‌عنوان یک موضوع فراگیر، بسیاری از جنبه‌های زندگی مردم را در این زمان چالش‌برانگیز در هم می‌آمیزد.
در پی میزان مرگ‌ومیر بالای این بیماری، تعداد زیادی از خانواده‌ها دچار فقدان و مرگ اعضای خانواده خود شده‌اند. از طرفی، به منظور جلوگیری از شیوع این ویروس، بسیاری از تجمعات از جمله مراسم مربوط به خاکسپاری و سایر مراسم مذهبی و فرهنگی مربوطه به شدت محدود شده و خانواده‌ها از دریافت حمایت‌های اجتماعی محروم شده‌اند.
یکی از مهمترین عوارض پاندمی در حوزه روانشناختی، اختلال سوگ طولانی‌مدت است
به همین خاطر، اختلال سوگ طولانی‌مدت می‌تواند به‌عنوان یکی از عوارض این پاندمی در حوزه روانشناختی تلقی شود. در همین خصوص، در ادامه به معرفی و بررسی اختلال سوگ طولانیProlonged Grief Disorder یا همان PGD در بحران پاندمی کرونا می‌پردازیم.
اختلال سوگ طولانی‌مدت Prolonged Grief Disorder به‌نوعی جدیدترین طبقه تشخیصی در نظام تشخیصی روانشناختی جهان محسوب می‌شود. این اختلال به تازگی در نظام طبقه‌بندی آماری و تشخیصی اختلالات روانی امریکا DSM و نظام طبقه‌بندی بیماری‌های سازمان ملل ICD-11 وارده شده است.
تاکنون هیچ تعریف دقیقی از سوگ در متون تخصصی علمی بیان نشده است. اما می‌توان براساس یافته‌های روانشناسی، فرهنگی و جامعه‌شناسی، نشانه‌هایی را برای آن در نظر گرفت. نکته قابل توجه این است که این نشانه‌ها از نظر کیفیت و شدت، در افراد مختلف، متفاوت هست.
تعریف سوگ چیست؟
براون و گودمن Goodman & Brown اعتقاد دارند که سوگ، واکنش‌های رفتاری، شناختی، روانی و احساسی مختلف به فقدان است و سوگواری شیوهای فرهنگی است که سوگ و غم و اندوه از طریق آن بیان می‌شود.
از نظر مایو Mayo بیشتر مردم قادرند با فرایند سوگ کنار بیایند و به زندگی رو به جلوی خود ادامه دهند، اما برخی قادر نیستند این امر را با موفقیت سپری کنند.
زمانی که فرد سوگوار پس از گذشت ۶ ماه الی ۱ سال از سوگ، همچنان از انجام درست وظایف سازش بازداشته شود، واکنش سوگ دردناک‌تر و ناتوان‌کننده‌تر می‌شود و ممکن است سوگ طول کشیده، گسترش یابد.
برخی از متخصصان بالینی مانند کاپالن و سادوک Sadok & Cuplan معتقدند که وقایع زندگی نقش اصلی یا درجه اول در افسردگی ایفا می‌کند، وقایع پراسترس اخیر قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده برای شروع دوره افسردگی است.
عواملی که در شدت سوگ افراد تاثیرگذار هستند
مهمترین عوامل موثر در ایجاد تفاوت‌های فرد در نحوه واکنش به سوگ و سازگاری فرد با فقدان عزیز از دست رفته‌شان عبارتند از اینکه: “چه کسی از دست رفته است؟”، “عوامل شخصیتی فرد سوگوار چگونه‌اند؟”، “میزان زمانی که شخص با فرد متوفی در ارتباط بوده و کیفیت رابطه آنها به چه شکل بوده است؟” و “نحوه فوت متوفی به چه شکل بوده است؟”
علاوه بر رابطه بین متوفی و داغدیده، کیفیت رابطه آنها نیز اهمیت دارد. کیفیت رابطه عزادار و متوفی شامل دو عامل برجسته یعنی “نزدیکی” و “درگیری با متوفی” است.
براساس مدل مبتنی بر دلبستگی، از دست دادن یک فرد نزدیک به این معناست که ما، یک شخصیت دلبستگی مهم را از دست داده‌ایم و هر چه فرد، عمیق‌تر به فرد متوفی دلبستگی داشته باشد، واقعیت مرگ و پذیرش و سازگاری با آن برای او دشوارتر می‌شود.
مشاهدات بالینی نشان داده که درگیری در زمان مرگ متوفی ممکن است منجر به سوگواری بیمارگونه شود. از این رو، بررسی نقش نزدیکی و درگیری با متوفی در رابطه با غم و اندوه طولانی، قابل توجه است.
در چه مواردی، نیاز به زمان بیشتری برای پشت سر گذاشتن سوگ وجود دارد؟
معمولا در مراحل اولیه فوت عزیزان، اکثر افراد سوگوار علاوه بر سوگ دردناکشان هیجانات دیگری را ، به‌ویژه در زمان‌هایی که صحبت از خاطرات فرد متوفی می‌شود، تجربه می‌کنند. اما با گذشت زمان به تدریج اندوه سوگ، کمتر می‌شود. البته، باید توجه داشت که برخی از موارد فوت عزیزان مثل فوت فرزند، مرگ‌های ناگهانی و مرگ‌های بر اثر وقایع خشونت‌بار، زمان بیشتری را برای سازگاری نیاز دارند.
حدود 7 درصد از کسانی که عزیزشان را از دست می‌دهند، دچار اختلال سوگ طولانی‌مدت می‌شوند
طبق بررسی‌هایی که در چند سال گذشته صورت گرفته است، حدود 7 درصد از افرادی که کسی را از دست داده و واکنش سوگ دارند، دچار اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder می‌شوند. اما طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت و انجمن روانپزشکی ایالات متحده امریکا، این میزان در پاندمی کووید 19 چندین برابر شده است.
اختلال سوگ طولانی‌مدت چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
اختلال سوگ طولانی‌مدت Prolonged Grief Disorder رایج‌ترین نوع از انواع سوگ‌های پیچیده complicated grief در بزرگسالان محسوب می‌شود. در این اختلال، فرد داغدیده به همان شدت روزهای اول سوگ، حالات و واکنش‌های سوگ را در مدت‌های طولانی، یعنی بیش از 6 تا 12 ماه پس از فوت فرد متوفی در خود دارد.
نشانه‌های بارز این اختلال، درگیری ذهنی شدید فرد سوگوار و عدم پذیرش یا پذیرش دشوار مرگ فرد متوفی می‌باشد. فرد سوگوار احساس می‌کند که بخشی از وجود او به همراه متوفی دفن شده است و ادامه زندگی برای او غیر ممکن یا دشوار است.
او از تمام چیزها، مکان‌ها یا کارهایی که فرد را به یاد عزیز از دست رفته‌شان می‌اندازد، فرار می‌کند و گاهی خودش یا دیگران را بابت فوت عزیز از دست رفته، سرزنش می‌کند.
نشانه‌های دیگر PGD به شرح زیر است:
- درد شدید عاطفی، مانند خشم، تلخی و اندوه
- مشکل در ادغام مجدد در زندگی پس از مرگ، مثلا مشکلات در تعامل با دوستان، پیگیری علايق و برنامه‌ریزی برای آینده
- بی‌حسی عاطفی، یعنی غیبت یا کاهش قابل توجه در شدت احساسات
- بی معنی بودن زندگی
- احساس تنهایی شدید
اختلال سوگ طولانی‌مدت باعث ناراحتی یا اختلال بالینی قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم می‌شود. برای تشخیص لازم است علایم و نشانه‌ها تقریبا در تمام طول روز، تقریبا هر روز و حداقل به مدت یک ماه پیاپی رخ داده باشند.
مرگ‌ومیرهای ناشی از کووید 19 و اختلال سوگ طولانی‌مدت
بنا به گفته محققان، فوت هر یک نفر از افراد جامعه می‌تواند به‌طور میانگین 9 نفر را داغدار کند. از دست دادن عزیزان به واسطه مرگ، یکی از عوامل جدی خطرساز بروز افسردگی است. به همین خاطر، محققان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که شرایط مرگ‌ومیر ناشی از کووید 19 منجر به افزایش شیوع موارد اختلال غم و اندوه طولانی‌مدت PGD شود.
طی تلاش‌هایی که توسط محققان مختلف صورت گرفته، اطلاعات دموگرافیک و مربوط به از دست دادن عزیزان در اثر کووید 19 جمع‌آوری شده و علایم سوگ طولانی‌مدت اندازه‌گیری شد.
نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که هیچ تفاوتی در سطح علایم غم و اندوه بین شرکت‌کنندگانی که نزدیکان‌شان بیش از 6 ماه پیش فوت کرده و افرادی که کمتر از 6 ماه پیش از دست دادن را تجربه کردند، مشاهده نشده است. علایم غم و اندوه طولانی‌مدت شدیدتر با از دست دادن فرد نزدیک توسط کووید 19 همراه بود. از دست دادن شریک زندگی، کودک و والدین، نسبت به از دست دادن یکی از بستگان یا شخصی که دارای رابطه دیگری هستند، احساس آسیب بیشتری را ایجاد می‌کرد.
محققان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که شرایط مرگ‌ومیر ناشی از کووید 19 می‌تواند، منجر به افزایش شیوع موارد PGD در سراسر جهان شود. زیرا مرگ‌های ناشی از کووید 19 معمولا غیر منتظره هستند. در حالی که مرگ‌ومیر قابل انتظار مانند مرگ ناشی تصادفات، بیماری‌های حاد یا بیماری‌های مزمن، سرطان و غیره، رویداد‌های شایع در بخش‌های بیمارستانی و پزشکی است. همین غیر منتظره بودن مرگ عزیزان می‌تواند سطوح بالاتری از علایم غم و اندوه طولانی‌مدت را برای فرد داغدار با خود به همراه داشته باشد.
از سوی دیگر، مرگ‌های ناشی از کووید 19 می‌تواند آسیب‌زا باشد، زیرا مردم ممکن است پاندمی را به‌عنوان یک فاجعه درک کنند. سوگی که طی نشود باعث جمع شدن حجم زیادی از خشم خواهد شد، بنابراین توجه به این موضوع در دوران بعد از کرونا باید مورد توجه قرار گیرد.
در شرایط فعلی، ما با سوگوارانی مواجه خواهیم شد که هنوز واقعیت از دست دادن عزیزانشان را نپذیرفته‌اند و فرصت رویارویی با احساسات خود را کسب نکرده‌اند. علاوه بر پذیرش سخت مرگ ناگهانی عزیزان، به علت وجود انگ کرونا در بین برخی از افراد جامعه، صحبت کردن درباره سوگ برای اطرافیان سخت‌تر می‌شود.
مرگ‌ومیر ناشی از کووید 19 به دلیل ناتوانی در ملاقات با فرد در حال مرگ و برگزاری و شرکت در مراسم تشییع جنازه سنتی و سایر آیین‌ها می‌تواند اثرات منفی روانشناختی بیشتری را بر افراد سوگوار داشته باشد.
ایجاد فاصله‌گذاری اجتماعی، باعث می‌شود افراد با چالش‌های بی‌سابقه‌ای برای سوگ و سوگواری مواجه شوند. محدودیت‌های بازدیدکنندگان در بخش‌های مراقبت‌های بهداشتی، به تعویق افتادن مراسم تشییع جنازه، ماهیت سریع و ناراحت‌کننده مرگ به این معنی است که افراد اغلب با موقعیت‌های سوگواری پیچیده و منزوی مواجه می‌شوند.
احتمال بروز سوگ طولانی‌مدت برای کسانی که فرصت خداحافظی با فرد متوفی را نداشته‌اند ۲ تا ۳ برابر بیشتر از سایر افراد است
یک مطالعه نشان داد که احتمال بروز غم و اندوه طولانی‌مدت برای کسانی که فرصت خداحافظی با فرد متوفی را نداشته‌اند ۲ تا ۳ برابر بیشتر از سایر افراد داغدیده است. پس در پاندمی کووید 19 که افراد مبتلا در قرنطینه به سر می‌برند و نگرانی اطرافیان و ایجاد ترس از دست دادن عزیز و همچنین شرایط دفن و انجام مراسم سوگواری فرد متوفی، با توجه به باورهای فرهنگی، مذهبی و جامعه‌شناختی مختلف، به دلیل وجود پروتکل‌های بهداشتی می‌تواند عوارض روانشناختی بیشتری را بر جای گذارد و زمینه‌های بروز PGD را افزایش دهد.
همان‌طور که گفته شد، یکی از نکات قابل توجه، زمینه فرهنگی و اجتماعی افراد سوگوار است. در هر فرهنگ، انتظارات متفاوتی از رفتارهای سوگواران و عزاداری وجود دارند. در این بین، داغی که نبودن افراد نزدیک و عزیزانمان بر دل می‌نشاند، بسته به شدت دلبستگی‌هایمان، اثرات ضعیف یا شدیدی بر روح و جانمان می‌گذارد. در نتیجه، سوگواری و گذراندن مراحل آن از مهمترین عوامل التیام‌بخش برای انسان ماتم دیده است.
در شرایط موجود، بسیاری از افراد توان گذر از مراحل سوگواری و التیام‌یابی را ندارند. به همین دلیل، این افراد دچار سرگشتگی روحی و جسمانی شده و حتی ممکن است به خودشان آسیب‌های جدی و برگشت‌ناپذیری وارد کنند.
در اختلال سوگ طولانی‌مدت، رفتارهای فرد سوگوار بیشتر از حد انتظار فرهنگ جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنند.
طبق استاندارد ارائه شده توسط سازمان روانپزشکی ایالات متحده امریکا APA، علایم و نشانه‌ها برای تشخیص اختلال سوگ طولانی‌مدت برای کودکان و نوجوانان حداقل 6 ماه و برای بزرگسالان حداقل 12 ماه پس از فوت یکی از نزدیکان و یا عزیزان می‌باشد.
اقداماتی که می‌توان برای کاهش علایم این اختلال انجام داد
در نتیجه، با توجه به شیوع همه‌گیر بیماری کرونا و فوت تعداد زیادی از افراد به دلیل ابتلا به این بیماری و سوگوار شدن تعداد بالایی از افراد جامعه و عوارض ناشی از اختلال سوگ طولانی‌مدت مانند افسردگی ، خودکشی، خشونت علیه دیگران، قتل، اعتیاد و … لازم است که اقداماتی در جهت کاهش این اختلال انجام گیرد.
با توجه به شرایط قرنطینه، ارتباطات و حمایت‌های اجتماعی کاهش می‌یابد؛ بنابراین فراهم کردن خدمات سلامت روان مبتنی بر اینترنت می‌تواند یک روش مفید برای درمان و کمک به بیماران مبتلا به سوگ پیچیده باشد.
در زمینە درمان، هم بر روش‌های روانشناختی و هم درمان‌های دارویی تاکید شده است. مداخلات درمانی غیردارویی عبارت‌اند از:
- بازی‌درمانی
- روان‌درمانی
- سایکوداینامیک
- روش‌های اداره اضطراب در بچه‌های کوچک‌تر
در برخی مطالعات اثرات مفید درمان‌های رفتاری در کاهش علایم سوگ نشان داده شده است. ما می‌توانیم از فرد سوگوار بخواهیم:
- اشیاء باقیمانده از فرد متوفی را به افراد نیازمند هدیه دهد.
- افکار خود را برنامه‌ریزی کند و در تمام روز به فرد متوفی فکر نکند و سعی کند که تنها زمان خاصی را به این کار اختصاص دهد.
- کارهایی که قبلا انجام می‌داده، مثل ورزش، نقاشی، گوش دادن به موسیقی و غیره و در زمان سوگ آنها را رها کرده را دوباره انجام دهد.
- سعی کند کمتر به مزار فرد متوفی سر بزند.
- استفاده از بازی درمانی برای کودکان می‌تواند مفید باشد.
مطالب مرتبط:
چگونه به طور موثری به بحران کرونا پاسخ دهیم و سلامت روان خود را حفظ کنیم؟
