نشانه‌های کودکان مبتلا به اوتیسم چیست و چگونه می‌توان این اختلال را درمان کرد؟
کودک اوتیسم غالبا وابستگی چندانی به والدین خود پیدا نمی‌کنند. مثلا اگر یک کودک اوتیستیک در محیط غریبه‌ای قرار بگیرد، احساس اضطراب نمی‌کند.
موسسه خانواده سلامت بنیان- راضیه جلالی، روانشناس؛ یکی از مهم‌ترین اختلالات رشدی فراگیر، اختلال اوتیسم می‌باشد که تحت عناوین دیگری همچون “اختلال اوتیستیک”، “اختلال اوتیسم دوران کودکی”، “اختلال درخودماندگی” و “سندرم کانر” نیز نامیده می‌شود.
اختلال طیف اوتیسم، یک بیماری عصب روانشناختی است که با رفتارهای تکراری، اطوار قالبی و طیف محدود علایق مشخص می‌شود و با کمبود یا حساسیت بیش از حد به محرکات محیطی همراه است. رفتارهای تکراری از ویژگی‌های اصلی اختلال طیف اوتیسم است.
انجمن ملی اوتیسم، این بیماری را به عنوان یک ناتوانی تحولی زیستی- عصب شناختی تعریف می‌کند که عموما قبل از 3 سالگی آشکار می‌شود. اختلال طیف اوتیسم، نخستین با در دوران کودکی ظاهر شده، نقص‌ها یا تاخیرات فراگیر را شامل شده و مشکلات ناشی از آن باعث ایجاد اسیب در عملکرد شخصی، اجتماعی و تحصیلی می‌گردند.
علایمی که نشان می‌دهند یک کودک، مبتلا به اختلال اوتیسم است
ویژگی اصلی اوتیسم این است که توانایی کودک در پاسخ دهی به دیگران، ظرف 36 ماه اول زندگی رشد نمی‌کند. حتی دراین سن کم، کاهش فاحش در مهارت‌ها و توانمندی‌های ارتباطی کاملا واضح و مشهود است. غالبا این کودکان، پاسخ‌های نامانوس و غریبی به محیط خود می‌دهند.
کودک اوتیسم غالبا وابستگی چندانی به والدین خود پیدا نمی‌کنند. وابستگی و دلبستگی خاصی که در دوران کودکی نسبت به والدین توسط کودکان معمولی ابراز می‌شود، توسط این کودکان مشاهده نمی‌گردد. برای مثال اگر یک کودک اوتیستیک در محیط غریبه‌ای قرار بگیرد احساس اضطراب نمی‌کند.
این کودکان در نوباوگی، علائمی مانند ناتوانی در بغل کردن والدین، فقدان تماس چشمی، بیزاری کامل از تماس بدنی و محبت را نشان می‌دهند. این کودکان از اینکه آنها را بغل کنند، خشنود نمی‌شوند و هنگامی که آنها را بغل می‌کنند، بدنشان را خشک و انعطاف‌ناپذیر نگه می‌دارند.
وابستگی غیرعادی به اشیاء بی‌جان، از دیگر نشانه‌های کودک اوتیسم می‌باشد. این کودکان غالبا به اشیاء بی‌جان، مثل یک پتو یا یک فنجان حالت چسبندگی پیدا می‌کنند و در تمام لحظات، آن شی را با خود حمل می‌کنند.
مشکلاتی که در تکلم و زبان کودکان اوتیستیک وجود دارد
کودکان اوتیستیک غالبا با تاخیر فراوان و طولانی مدت به زبان می‌آیند. هرچند کودکان بهنجار نیز، خطاهای دستوری زیادی نشان می‌دهند، اما این خطاها در مورد کودکان اوتیستیک، با دوام‌تر و عجیب‌تر است. یکی از خطاهای رایج در مورد کودکان اوتیسم، استفاده از نام تو به جای نام من می‌باشد. برای مثال، چنین کودکی به جای اینکه بگوید «من گرسنه‌ام” می‌گوید “تو گرسنه‌ای”.
کودکان اوتیسم در پردازش جملات بلند مشکل دارند. گاهی تکلم آنها به صورت پژواک‌گویی می‌باشد. به عبارتی، این کودکان گاه به‌صورت مکرر جمله یا کلمه‌ای را که شنیده‌اند، تکرار می‌کنند.
این کودکان، تمایل زیادی به یکنواختی دارند
اصرار بر یکنواختی، یکی دیگر از نشانه‌های این اختلال است. این کودکان غالبا علاقه‌مند به حفظ یکنواختی در محیط خود می‌باشند و کوچک‌ترین انحراف و تغییری در این یکنواختی می‌تواند منجر به بروز تشدید علائم گردد. کودکان اوتیسم، این واکنش منفی را به‌گونه‌ای اغراق‌آمیز نشان می‌دهند.
اگر وسایل خانه یا اتاق کودک جابه‌جا شود، اگر خانواده به محیطی دیگر نقل‌مکان کند، اگر در عادات و برنامه‌های روزانه کودک خللی وارد شود، به احتمال زیاد حملات قشقرق و جیغ و داد شدید به وقوع خواهد پیوست. برای مثال، کودکی که همیشه قبل از صبحانه دوش می‌گرفته است، اگر تغییری در ترتیب این برنامه روی دهد شدیدا واکنش نشان خواهد داد.
این کودکان معمولا به یک یا چند شی وابسته می‌شوند. این وابستگی‌های شدید به اشیا با رشد طبیعی و زندگی روزمره به چند طریق تداخل می‌کند. برای مثال، اگر آن شی گم شود، زندگی برای کودک و خانواده غیرقابل تحمل می‌گردد، یا اگر آن شی بزرگ باشد، از هماهنگی دست و چشم جلوگیری می‌کند، زیرا دستان کودک برای بازی با اشیاء دیگر آزاد نیستند.
کودکان اوتیستیک، گوشه‌گیر هستند
یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته کودک مبتلا به اوتیسم، گوشه‌گیری است. فاصله جسمانی و عاطفی از دیگران به‌ویژه برای والدین مشکل‌ساز بوده و برای دیگران کاملا محسوس است. این گوشه‌گیری، ناکامی در پرورش دادن دلبستگی‌های اجتماعی را منعکس می‌کند. شواهد اخیر حاکی از این امر می‌باشد که کودکان مبتلا به اوتیسم در فهمیدن جلوه‌های هیجانی دیگران و در به‌کارگیری چهره، صدا و ژست برای انتقال دادن هیجانات خودشان به دیگران، مشکلات اساسی دارند.
این کودکان، آزمون‌هایی که حافظه معمولی یا تکالیف فضایی را شامل می‌شوند، بسیار بالاتر از حد متوسط انجام می‌دهند. علاوه بر این، آنها ممکن است در موسیقی یا نقاشی بسیار با استعداد باشند. این کودکان در حوزه شناختی بسیار بد عمل می‌کنند.
پسران، 3 برابر بیشتر از دختران به اوتیسم مبتلا می‌شوند
خوشبختانه، اختلال‌های شدید کودکی نادر هستند. با این حال، تعداد کل کودکان مبتلا به اوتیسم قابل ملاحظه است. تقریبا از هر 10 هزار کودک، 4 نفر به این اختلال مبتلا هستند، یعنی تقریبا به اندازه وقوع ناشنوایی در کودکان و دو برابر میزان شیوع نابینایی در آنها. لازم به ذکر است که پسرها تقریبا 3 برابر دخترها به این اختلال مبتلا می‌شوند.
علت‌هایی که موجب وقوع این اختلال می‌شود
یکی از نظریه‌های مطرح در مبحث علت‌شناسی اختلال اوتیسم، ویژگی‌های پدر و مادر و سبک فرزندپروری آنها می‌باشد. به نظر برخی از نظریه‌پردازان و روانشناسان، پدر و مادر کودک مبتلا به اوتیسم، درون‌گرا، سرد، روشنفکر و بسیار دقیق به نظر می‌رسند. هرچند دلیلی برای تایید فرضیات این روانشناسان مبنی بر وجود استرس‌های اولیه، خانواده از هم پاشیده، جو سرد عاطفی و رفتار زیان‌بار پدر و مادر یافت نگردیده است.
یکی دیگر از نظریه‌های مطرح در زمینه علت‌شناسی اختلال اوتیسم، نظریه‌های زیستی است. به نظر می‌رسد اغلب کودکان مبتلا به اوتیسم به انواع نارسایی‌های فیزیولوژیکی نیز مبتلا می‌باشند. تقریبا 30 درصد کودکان مبتلا به اوتیسم با وجود آنکه وقتی کوچک‌تر بودند، شواهد آشکاری از اختلال عصب‌شناختی نشان نداده‌اند، اما در هنگام نوجوانی دچار حملات صرع می‌شوند.
بررسی‌های برق‌نگاری مغز، یعنی بررسی‌هایی که فعالیت مغز را مطالعه می‌کنند، نشان می‌دهند که این کودکان، امواج نابهنجارتری نسبت به کودکان عادی دارند. بین دستگاه عصبی مرکزی مبتلا به این اختلال و کودکان عادی، انواع تفاوت‌های ساختاری و کارکردی یافت شده است.
چه درمان‌هایی برای اختلال اوتیسم وجود دارد؟
درمان‌های دارویی و استفاده از داروهای نورولپتیک و لیتیوم، یکی از روش‌های درمانی برای درمان بیماری اوتیسم می‌باشد. ضمن اینکه روش‌های غیر دارویی نیز می‌تواند مفید واقع شود.
استفاده از روش‌های تقویتی، به منظور تقویت آواگری‌های کودک تا زمانی که به صورتی روان روی دهند، می‌تواند در رشد مهارت‌های کلامی ایشان مفید باشد. استفاده از پاداش و تنبیه به منظور آموزش تکلم صحیح، آموزش رفتارهای صحیح و موردنظر و کاهش رفتارهای مخرب و نامطلوب، یکی از روش‌های درمانی غیر دارویی است.
این اختلال، یکی از گسترده‌ترین و در عین حال، مقاوم‌ترین اختلال‌های دوران کودکی در مقابل درمان می‌باشد. به همین دلیل، لازم است که والدین، صبر و حوصله کافی برای مدارا با چنین کودک متفاوت و دشواری را داشته باشند.
اگر والد یک کودک مبتلا به اوتیسم هستید، نکات زیر را به خاطر بسپارید:
- روش صحیح برخورد با یک کودک اوتیسم را به سایر فرزندان خود بیاموزید و به آنها یاد بدهید که او چه تفاوت‌هایی با سایر کودکان دارد.
- از ایجاد تغییرات شدید، سریع و ناگهانی در محیط زندگی کودک اوتیسم بپرهیزید.
- بدانید که کودک شما، ورای بیماری خود، توانمندی‌هایی دارد. توانمندی‌های او را بشناسید و در جهت پرورش آن، کوشا باشید.
- برای ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار کودک بسیار آهسته و تدریجی وارد عمل شوید و از ایجاد تغییرات ناگهانی بپرهیزید.
- هر رفتاری که قصد آموزش آن را به کودک دارید، به گام‌های بسیار کوچک تبدیل کرده و آهسته آهسته، آن را به کودک آموزش دهید.
