اصول ایمنی که باید در پخت‌وپز غذا رعایت کرد؛ باید و نبایدهای پس از سوختگی
دکتر زهره خداشناس، متخصص پوست و مو گفت: اما پوست‌های مرده روی تاول نباید برداشته شود چون خود این پوست‌ها کار یک پانسمان را انجام می‌دهند. پوست مرده روی تاول برای موضع سوختگی اثر پانسمانی دارد و از ورود میکروب‌ها جلوگیری می‌کند.
موسسه خانواده سلامت بنیان- یکی از مشکلاتی که لطمات زیادی را به خانواده‌ها وارد می‌کند سوانح ناشی از عدم رعایت اصول ایمنی در طبخ غذاست. با دکتر زهره خداشناس، متخصص پوست و مو در این زمینه به گفتگو نشستیم.
– لطفا به‌عنوان مقدمه بفرمایید تبعات سوختگی‌ها و دیگر خطرات ناشی از پخت‌وپز ناایمن چیست و چقدر پیشگیری در این زمینه ضرورت دارد؟
مهمترین مطلبی که در زمینه سوختگی‌ها وجود دارد پیشگیری از سوختگی است. چون وقتی سوختگی پیش می‌آید به هرحال تبعاتی را در پیش خواهد داشت یعنی حتی اگر سوختگی درجه ی اول و سطحی هم باشد و عوارضی هم نداشته باشد همان درد و سوختگی اولیه و استرسی که ایجاد می‌شود بسیار ناراحت کننده است. بنابراین جلوگیری از وقوع سوختگی از هر درمانی بهتر است. نکته دیگر این است که پیشگیری در زمینه کودکان مهمتر است چون سوختگی در کودکان می‌تواند تبعات عاطفی و اجتماعی فراوانی ایجاد کند. لذا وقتی که پخت‌وپز داریم لازم است مواظب باشیم کودکان وارد آشپزخانه نشوند.
موضع سوختگی را تنها با آب شیر بشوییم
– پس از مواجهه با افراد دچار سوختگی و یا اشخاصی که در اثر آتش زخم‌های سطحی یا جدی برداشته‌اند چه نکاتی را باید بطور اورژانسی اجرا کنیم؟
به عنوان اولین گام، موضع سوختگی را با آب شیر، شست‌وشو می‌کنیم. نکته قابل توجه آنکه به هیچ عنوان نباید از یخ استفاده کنیم. درست است که یخ به دلیل درجه حرارت پایینی که دارد مقداری احساس خنکی ایجاد می‌کند و درد را کاهش می‌دهد اما به دلیل سرمای شدید، موجب انقباض عروقی می‌شود. این انقباض عروقی، منجر به کاهش خون‌رسانی به بافت و تشدید سوختگی خواهد شد. لذا این کار را نباید انجام داد و فقط با آب در دمای شیر باید شست‌وشو انجام شود.
استفاده از خمیر دندان موجب عفونت سوختگی می‌شود
اگر از غذا نیز در دست یا بر بدن ما چیزی چسبیده با آب شهری آن را می‌شوییم و مواد را زایل می‌کنیم. به این وسیله هم جلوی عفونت را می‌گیریم و هم درجه حرارت موضع سوخته را پایین می‌آوریم. از درمان در منزل با استفاده از مواد خانگی از قبیل خمیردندان، تخم مرغ، دنبه، آرد و گریس اجتناب کنید چون برخی از این مواد هرچند ایجاد خنکی می‌کند اما خودش می‌تواند ایجاد کننده عفونت شود. البته، در بین مواد خانگی رایج که به‌طور عامیانه و سنتی از آن استفاده می‌شود، پیاز و عسل جنبه علمی هم دارد و می‌توان از آن استفاده کرد. حتی پماد پیاز نیز به بازار آمده است.
پوست مرده روی تاول برای موضع سوختگی اثر پانسمانی دارد
همچنین، می‌توان از ژل و پمادهای ضد التهاب از قبیل مشتقات کالاندولا و آلوئه‌ورا و داروهای ضد التهاب کورتونی استفاده کرد مشروط بر آنکه در موضع سوختگی تاول موجود نباشد اما اگر تاول وجود داشته باشد استفاده از داروهای کورتونی توصیه نمی‌شود. در مواجهه با سوختگی‌های درجه دوم که تاول دارند نباید تاول را دست‌کاری کرد و اگر تاول بزرگ است با یک سوزن استریل می‌توان آب آن را خارج ساخت اما پوست‌های مرده روی تاول نباید برداشته شود چون خود این پوست‌ها کار یک پانسمان را انجام می‌دهند. پوست مرده روی تاول برای موضع سوختگی اثر پانسمانی دارد و از ورود میکروب‌ها جلوگیری می‌کند.
استفاده از بتادین برای شستشوی روزانه زخم ممنوع
مطلب مهم دیگر در مورد محل سوختگی این است که روزانه یک بار شستشو با آب و صابون باید صورت گیرد. محل سوختگی یا زخم را با بتادین نباید شست‌وشو داد چرا که هرچند بتادین محل را ضدعفونی می‌کند اما با نابود کردن سلول‌های بنیادی ترمیم کننده اطراف زخم، روند بهبودی زخم را کند می‌کند.
مراقب چسبندگی اعضا پس از سوختگی باشید
اگر سوختگی روی پاها، دست‌ها یا اندام‌های تناسلی و ادراری باشد ممکن است حرکت و خم و راست شدن اعضا باعث شود که تاول‌ها به هم بچسبند و عضو دچار چسبندگی شود. چندی قبل دختری را داشتیم که انگشتان دستش دچار سوختگی شده بود و دست خود را خم کرده بود و والدین او را به موقع به مراکز درمانی نبرده بودند که متاسفانه تمام انگشتان دست این دختر خشک شده بود.
در مورد سوختگی‌های درجه بالاتر حتما لازم است به مراکز درمانی مراجعه شود و حتماً مواظب باشیم که سوختگی دچار عفونت نشود. در سوختگی درجه دو به بالا آنتی بیوتیک خوراکی نیز معمولاً تجویز می‌شود چرا که عفونت می‌تواند باعث شود جای سوختگی باقی بماند.
– چه نکاتی در پخت و پز لازم است مراعات شود تا موجب رفع خطر و باعث کاهش آمار سوانح و سوختگی‌های مربوط به طبخ غذا اعم از خانگی و انبوه شود؟
تاکید می‌کنیم که بهترین راه در زمینه سوختگی، پیشگیری از آن است. به دلیل عوارضی که سوختگی می‌تواند به لحاظ روانی و اجتماعی داشته باشد بهتر است حتی مقدار کم آن نیز رخ ندهد. خصوصاً اگر سوختگی در نواحی خاصی مثل صورت و دست‌ها باشد آسیب‌های جسمی و اجتماعی زیادی ایجاد می‌کند. همچنین، ترمیم محل سوختگی و زخم، استرس‌های زیادی به فرد وارد می‌کند. بنابراین حتی اگر سوختگی مداوا هم شود بدون رنج و آسیب نخواهد بود. لذا بهتر است با رعایت اصول ایمنی ترتیبی اتخاذ شود که اساسا سانحه‌ای بروز نکند تا بعد از وقوع، درمان آن، هزینه‌های گزاف متحمل جامه و فرد کند.
اصول ایمنی که باید رعایت شود
در این خصوص فراگیری دروس کمک‌های اولیه و بهره برداری از وسایل سالم و استاندارد و همچنین اجتناب از کار در فضاهای پر خطر و غیر استاندارد ضروری است. خصوصا وقتی در پارکینگ منزل پخت و پز با حجم زیادی صورت می‌دهیم لازم است مراعات کنیم که کودکان در کنار کپسول گاز و مواد داغ تردد نکنند. در مورد بزرگسالان هم لازم است اصول ایمنی رعایت شود.
بهتر است تا جای امکان غذا با مواد قابل اشتعال خطرناکی از قبیل هیزم، نفت، مازوت و گازوئیل طبخ نشود و ترجیحاً با گاز شهری و نهایتا کپسول گاز آن هم بهمراه مراعات اصول ایمنی طبخ شود. خصوصاً در مورد کپسول گاز باید دقت شود که کپسول در محیط پر تردد واقع نباشد و در معرض حرارت و محیط ناایمن قرار نگیرد تا باعث انفجار و حریق در فضاهای بسته‌ای مثل پارکینگ نشود.
پارکینگ‌ها محل مناسبی برای پخت‌وپز نیستند
در مکان‌هایی که طبخ صورت می‌گیرد حتما کیف کمک‌های اولیه و وسایل اطفاء حریق در دسترس باشند. محل پخت و پز لازم است سقف بلندی داشته باشد و در مجاورت اتومبیل و بنزین و مواد قابل اشتعال دیگر نباشد. بنابراین اغلب پارکینگ‌ها برای این کار مناسب نیستند. همچنین برای پیشگیری از وقوع سوختگی لازم است هنگام آشپزی از دستکش‌های بلند استفاده شود و کلا صبر و حوصله زیادی به خرج داده شود. بسیاری از سوختگی‌ها زمانی رخ می‌دهند که صبر و حوصله زیادی به خرج نمی‌دهیم و برای آماده شدن غذا عجله داریم یا مکان برای ما تازگی دارد و با وسایل آشنا نیستیم.
داخل ظروف یک بار مصرف غذای خیلی داغ نریزید
از ریختن غذای خیلی داغ در ظروف یکبار مصرف باید اجتناب نمود چون هم به دلیل تبدیل پلیمر به مونومر و ایجاد سرطانزایی و هم به دلیل آنکه ممکن است ظرف ذوب شود و سوختگی تولید کند، این کار مناسب نیست. در مجموع، می‌توان به‌راحتی و با رعایت جوانب احتیاط، از بروز بسیاری از سوختگی‌ها جلوگیری نمود. اما اگر به هر حال سوختگی رخ داد، حفظ خونسردی و دسترسی به جعبه کمک‌های اولیه و شستشوی موضع با آب و همچنین دلداری و گفتگو با مصدوم و کمک به حفظ خونسردی او اقداماتی موثر است.
در برخی موارد، مصدوم درگیر اضطراب و شوک روانی ناشی از سوختگی است که در این حالت ممکن است از شدت غافلگیری و ترس چیزی نگوید و با کسی حرف نزند و به لکنت افتاده باشد؛ در چنین مواردی از مصدوم می‌خواهیم تا حرف زده و اتفاقی که برایش رخ داده را بازگو کند. این مساله از لحاظ روانی می‌تواند برای او کمک کننده باشد.
