با دوست خیالی بچهها چگونه برخورد کنیم؟
اگر دوست خیالی کودک بعد از هفت سالگی ادامه پیدا کند باید نگران شد چون تخیل بچه تا سن شش و هفت سالگی معمولا از بین میرود مگر این که مشکلاتی پیش بیاید. مثلا به دلیل تنها بودن یا کمبود محبت و توجه بخواهد این دوست غیر واقعی را همچنان در زندگی خود داشته باشد.
موسسه خانواده سلامت بنیان- بسیاری از کودکان زیر 5 سال را میبینیم که با دوست یا دوستان خیالی خود حرف میزنند، میخندند و بازی میکنند. اما بسیاری از والدین نگران این موضوع هستند و داشتن دوست خیالی را دور شدن بچه از زندگی زندگی واقعی تلقی میکنند. در رابطه با نحوه رفتار والدین با دوست خیالی فرزندشان با محمد معصومزاده، روانشناس بالینی گفتگو کردیم.
داشتن دوست خیالی در حدود 3 تا 5 سالگی نرمال است
- به نظر شما داشتن دوست خیالی برای بچه مفید است یا مضر؟ چون بسیاری از والدین نگران دوست خیالی فرزندشان هستند.
ابتدا باید بررسی کنیم که آیا کودک با دیگران هم بازی میکند و به او خوش میگذرد یا این که کلا ترجیح میدهد با دوست خیالی که برای خودش تعریف کرده بازی کند. اگر با دیگران مانند پدربزرگ و مادربزرگ، دوستان و اقوام بازی میکند و تنها زمانی که آنها نیستند سراغ دوست خیالی میرود لازم نیست نگران شویم چون در حدود 2 و نیم سالگی تا 5 سالگی تخیلات بچه رشد میکند و داشتن دوست خیالی در حدود 3 تا 5 سالگی نرمال است و حتی کارکردهایی هم دارد.
فواید داشتن دوست خیالی
یکی از فواید داشتن دوست خیالی یاد گرفتن ارتباطات و کنار آمدن با مسایل و مشکلات است. همچنین، دوست خیالی باعث میشود که کودک مدیریت هیجان را یاد بگیرد مثلا نگرانیهای خود را با دوست خیالی در میان میگذارد و درد دل کردن و مشورت کردن را یاد میگیرد.
فایده دیگر داشتن دوست خیالی کاهش احساس گناه است مثلا اگر کودک خطایی کرده باشد با دوست تخیلی خود مطرح میکند و باعث کاهش احساس گناهش میشود. همچنین، دوست خیالی به پرورش خلاقیت کودک کمک میکند چون کودک برای اعضا و جوارح دوست خیالی مثلا دست و پا و چشم و … باید شکل و اندازهای پیش خود تصور کند و در نتیجه خلاقیت او بالا میرود.
چه زمانی باید نسبت به دوست خیالی کودک حساس بود؟
- دوست خیالی در چه شرایطی بیشتر از فایده برای کودک ضرر دارد؟
اگر دوست تخیلی بعد از هفت سالگی ادامه پیدا کند باید نگران شد چون تخیل بچه تا سن شش و هفت سالگی معمولا از بین میرود مگر این که مشکلاتی پیش بیاید. مثلا به دلیل تنها بودن یا کمبود محبت و توجه بخواهد این دوست غیر واقعی را همچنان در زندگی خود داشته باشد.
نکته دیگر این است که نباید این دوست خیالی ابزار کنترل پدر و مادر شده باشد. مثلا وقتی خودش غذایی را دوست ندارد میگوید دوست من گفته که من از این غذا خوشم نمیآید یا دوست من فلان چیز را میخواهد، یا دوستم امروز ناراحت است و نمیتوانیم به مهمانی بیاییم.
نحوه صحیح رفتار والدین با دوست تخیلی کودک
- در چنین شرایطی والدین باید چه برخوردی داشته باشند؟
ما بچه را به دروغگویی متهم نمیکنیم چون بسیاری از بچهها در این سن هنوز دروغ را نفهمیدهاند و قصد آنها دروغگویی نیست. متهم کردن بچه به دروغگویی باعث میشود خود پنداره او در مورد خودش به هم بریزد و باور کند آدم دروغگویی است. پس طوری رفتار نکنیم که بچه احساس کند آدم بدی است.
نکته دوم این است که در چنین شرایطی نباید او را تأیید کنیم مثلا نمیگوییم به دوستت هم بگو با هم به مسافرت برویم. نکته بعدی این است که نباید با تأیید و تشویق کردن و جدی گرفتن دوست خیالی بچه و این که از او بخواهیم در مورد دوستش زیاد برایمان تعریف کند به رفتارهای او دامن بزنیم. نکته چهارم این است که بچه خودش باید مسئولیت اداره کردن آن دوست را برعهده بگیرد مثلا اگر قرار شد دوستش را به حمام ببرد باید خودش این کار را انجام دهد و نمیتواند پدر و مادر را مجبور کند که به دوستش رسیدگی کنند.
اگر کودک خطا یا مشکلی را فرافکنی کرد و مثلا گفت دیوار را دوست خیالی من خط خطی کرده باز هم نمیگوییم تو دروغ میگویی بلکه میگوییم دوست تخیلی تو قدرت انجام این کار را ندارد و او این کار را انجام نداده است.
باید برای کودک دوست واقعی پیدا کنیم. بسیاری از اوقات کمبود دوستان واقعی باعث رو آوردن به سمت شخصیتهای موهوم میشود. همچنین باید جلوی تنهایی کودک را بگیریم. وقتی کودک تنها باشد به صورت خلاقانه برای رفع مشکل شروع میکند به تولید کردن موجودات غیر حقیقی. البته باید به این نکته هم توجه داشت که یکی از مراحل رشد کودک و جزو محسنات اوست که بتواند در مواقع تنهایی خلاقیت به خرج دهد و راهی برای کنار آمدن با مشکل تنهایی خود پیدا کند که این راه چیزی نیست جز خیالبافی کردن. پس این مدل از خیال بافی کردن حاکی از رشد و خلاقیت بچه است.
نباید اجازه دهیم دوست خیالی برنامه زندگی ما را تغییر دهد. مثلا این دوست نمیتواند بگوید به جای مسافرت به شمال به پارک برویم. قدرتی که به این رفیق خیالی میدهیم باید محدود باشد.
همچنین، بچه را به ادامه ارتباط با این دوست خیالی تشویق نمیکنیم گرچه خونسردی خودمان را حفظ میکنیم. بچه نباید مضطرب بودن ما را ببیند اگر بچه مضطرب بودن ما را موقعی که از دوستش یاد میکند ببیند ممکن است در آینده دچار مشکلاتی شود و حتی در بزرگسالی موقع خلاقیت به خرج دادن این اضطراب با او همراه باشد.
با بچه در مورد تفاوت بین واقعیت و خیال صحبت میکنیم. شاید بچه مرز بین این دو را نمیداند و باید به او کمک کنیم که متوجه این مرز شود.
والدین با قرار گرفتن کودک در نقش یک شخصیت قهرمانی چه برخوردی داشته باشند؟
- در زمانهایی که کودک خود را در نقش یک شخصیت قهرمانی مثل سوپرمن یا مرد عنکبوتی میبیند والدین باید چه واکنشی نشان دهند؟
اگر این مساله به صورت افراطی نباشد اشکالی ندارد. در این موارد خونسردی خودمان را حفظ میکنیم و بررسی میکنیم که آیا هویت بچه تبدیل به این شخصیت قهرمانی شده یا این که فقط موقع بازی این کار را انجام میدهد. اگر بچه ما دوست داشت او را با نام مثلا سوپرمن صدا کنیم به او میگوییم ما سوپرمن را نمیشناسیم و چندان هم او را دوست نداریم اما تو را میشناسیم و دوستت داریم. در واقع، شاید بچه خود را سوپرمن بنامد چون فکر میکند او موجود محبوبتری است اما باید برای او جا بیندازیم که ما خودش را دوست داریم.
اگر هم کودک خواست لباسهای آن شخصیت قهرمانی را بپوشد چنانچه فقط در مواقع بازی و به شکل غیر افراطی باشد اشکالی ندارد اما اگر فراتر از زمانهای بازی بخواهد این کار را انجام دهد و همیشه این هویت را پیدا کند اصلا مورد پذیرش نیست. در چنین شرایطی راه درست برخورد این است که آن شخصیت قهرمانی را به رسمیت نشناسیم و بگوییم که در عالم واقعیت این شخص وجود ندارد اما تو را میشناسیم و دوستت داریم.
مطالب مرتبط: