چه مشکلاتی باعث ناباروری مردان می شود و آنها را از بچه دار شدن محروم می کند؟
دکتر علی شیخ‌الاسلامی؛ پزشک عمومی و سکسوتراپیست، درخصوص چرخه و سیستم تولیدمثل در مردان گفت: در مردان هورمونی از هیپوتالاموس و هیپوفیز در مغز شروع می‌شود، به بیضه‌ها می‌رسد، بیضه‌ها تولید اسپرم می‌کنند و همین امر باعث ناباروری مردان می‌شود.
علی شیخ‌الاسلامی در گفتگو با خبرنگار مهرخانه، با ذکر این نکته که اکثر علل ناباروری مردان نادر هستند، گفت: شایع‌ترین دلیل این مساله که در ایران نیز طبق تحقیقات بیشترین شیوع ناباروری در مردان است، واریکوسل است.
ناباروری مردان؛ علل قبل از بیضه، علل بیضه و علل بعد از بیضه
وی علل ناباروری را در یک تقسیم‌بندی ساده به علل قبل از بیضه، علل بیضه و علل بعد از بیضه طبقه‌بندی و تصریح کرد: علل بیضه عللی هستند که بیضه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و کارکرد آن را مختل می‌کنند و عللی که بعد از بیضه قرار دارند، به عللی گفته می‌شود که قرار است اسپرم‌های تولیدشده از بیضه‌ها را وارد کیسه‌های منی کرده و بعد خارج کنند که ممکن است با مشکلاتی مانند انسداد مجاری مواجه شوند. علل قبل از بیضه نیز مربوط به عوامل ژنتیکی و یا عوامل هورمونی‌اند.
وی تشریح کرد: عوامل هورمونی نقش بیشتری در ناباروری مردان دارند؛ یعنی مسائلی که چرخه هیپوتالاموس- هیپوفیز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و باعث ناباروری می‌شوند. مسائل مختلفی می‌تواند این چرخه را متأثر کند؛ مانند بیماری‌های نادری که باعث کمبود هورمون‌ها می‌شوند، نارسایی هیپوفیز، افزایش پرولاکتین، افزایش استروژن، و افزایش آندروژن.
تزریق آمپول‌های آندروژن و پودرهای خوراکی در باشگاه‌های ورزشی؛ یکی از علل ناباروری مردان
این سکسوتراپیست یکی از موارد مهم و قابل توجه در ناباروری مردان را تزریق آمپول‌های آندروژن دانست که در باشگاه‌های بدنسازی استعمال می‌شود و گفت: وقتی به صورت خارجی هورمون‌های جنسی را وارد بدن می‌شود، سیستم هورمون‌های هیپوفیزی و چرخه هورمونی داخلی بدن را دستکاری و خراب خواهد شد و وقتی سرکوب سیستم هورمونی داخلی را با تزریق هورمون خارجی انجام دهیم، باعث بروز مشکلاتی مانند ناباروری می‌شود.
وی ادامه داد: تزریق آمپول‌های هورمونی در درازمدت عوارض نامطلوبی برای افراد دارد؛ بنابراین توصیه من این است که افرادی که به بدنسازی می‌روند سعی کنند با ورزش، بدن خود را تقویت کنند نه با آمپول یا پودرهای خوراکی.
شیخ‌الاسلامی با ذکر این نکته ادامه داد: از آن‌جایی‌که در این پودرها هورمون‌های جنسی وجود دارد، باعث افزایش پرولاکتین خون شده و به صورت ثانویه ناباروری و کاهش تمایل جنسی و مشکلات جنسی را برای افراد ایجاد می‌کند.
وی با اشاره به اینکه علل دیگری که باعث ناباروری مردان می‌شود علل بیضه‌ای است، افزود: نقص‌های کروکوزومی که ممکن است به وجود آید، باعث مشکلات بیضه یا کوچک‌شدن بیضه‌ها می‌شود یا ممکن است بیضه‌ها کارکرد نداشته باشند و اسپرم تولید نکنند.
بسیاری از مردان واریکوسل دارند، اما نابارور نیستند
این پزشک عمومی واریکوسل را شایع‌ترین علت ناباروری مردان دانست و در توضیح آن بیان کرد: واریکوسل؛ واریس عروق بیضه و بازشدن شبکه وریدی داخل کیسه بیضه را گویند که خون‌رسانی به بیضه و خروج خون را دچار مشکل می‌کند و هنوز دلیل مشخصی برای آن یافت نشده است.
شیخ‌الاسلامی تأکید کرد: واریکوسل قابل درمان بوده و درمان آن نیز راحت است و باید این نکته را مدنظر داشت که بسیاری از افراد واریکوسل دارند، اما نابارور نیستند و برای همه افراد ناباروری ایجاد نمی‌کند.
وی افزود: آنچه در واریکوسل مهم است و به درمان کمک می‌کند، آزمایش مایع منی است. اگر فردی نابارور شده و میزان و حرکت اسپرم‌ها کاهش پیدا کرده باشد، نیاز به درمان دارد. در غیر این صورت نیاز به درمان نیست؛ مگرآنکه بیماری بسیار پیشرفته باشد و از نظر شکل ظاهر عیان باشد که در این صورت نیاز به درمان و جراحی دارد، اما اگر واریکوسل مشکلی برای باروری ایجاد نکرده باشد، به درمان نیازی ندارد.
نهان‌بیضه‌گی از عوامل ناباروری مردان است
این سکسوتراپیست علل بعد از بیضه را انسدادهای مسیر خروجی مایع منی و اسپرم ذکر کرد که براثر سانحه یا حادثه یا علل مادرزادی به وجود می‌آید یا بیماری‌های ویروسی مانند اوریون که بیماری شایعی است و اگر التهاب بیضه ایجاد کند می‌تواند باعث مشکل ناباروری مردان شود.
وی افزود: همچنین نهان‌بیضه‌گی در دو تا سه درصد موارد دیده می‌شود؛ یعنی افرادی که بیضه‌های آنها در شکم مانده و داخل کیسه بیضه نیامده است که با جراحی به جای اصلی خود برگردانده می‌شود و در یک‌سوم موارد می‌تواند باعث ناباروری شود. بنابراین اگر مردی قصد ازدواج دارد و بیضه‌های خود را با جراحی به کیسه بیضه برگردانده است، برای اطمینان خاطر باید تقاضا کند که آزمایش اسپرم داده شود تا خیال او از لحاظ باروری راحت شود.
شیخ‌الاسلامی تأکید کرد: اگر شکل خارجی آلت تناسلی در علل بعد از بیضه تغییراتی کرده باشند؛ به طور مثال کسانی که دهانه مجرایشان زیر آلت قرار نداشته باشد، به راحتی می‌شود تشخیص داد؛ در غیر این صورت علامت مشخص دیگری که بتوان گفت مردی بارور یا نابارور است، وجود ندارد. آنچه که کمک‌کننده است آزمایش مایع منی است که می‌تواند مشخص کند آیا فرد قدرت و توان باروری دارد یا خیر.
وی با بیان اینکه معمولاً با استفاده از آمپول‌ها و داروهای هورمونی می‌توان بسیاری از علل قبل از بیضه را درمان کرد، ادامه داد: برای درمان علل بیضه، اگر خود بیضه دچار آتروفیه (تحلیل‌رفتگی بافت) نشده باشد، بعضی از علل آن قابل درمان است و اگر علل آن کوروموزومی باشد، درمان‌های خاص خود را دارد.
بیوپسی؛ نمونه‌گیری از بیضه و بررسی در آزمایشگاه
وی در خصوص راه‌حل کم‌بودن اسپرم که منجر به ناباروری مردان می‌شود، گفت: گاهی با تعداد اندکی بیوپسی از بیضه مشخص می‌شود که تعداد بسیار کمی اسپرم در بیضه وجود دارد و از همان تعداد کم اسپرم برای باروری استفاده می‌شود و در محیط آزمایشگاه با استفاده از همان تعداد کم، تزریق داخل تخمک با استفاده از ابزار پیشرفته صورت می‌گیرد، سلول تخم ایجاد و باروری انجام می‌شود.
شیخ‌الاسلامی در تعریف بیوپسی (biopsy) گفت: نمونه‌گیری از بیضه و بررسی در آزمایشگاه با میکروسکوپ برای تشخیص تغییر در بافت بیضه که در برخی موارد برای بررسی اختلالات خاص استفاده می‌شود؛ به‌طور مثال اگر آزمایش منی صفر باشد و اسپرم وجود نداشته باشد، با بیوپسی مشخص می‌شود که آیا تولید اسپرم در بیضه وجود دارد یا انسداد خروجی مجرا وجود دارد که باعث می‌شود اسپرم خارج نشود. کسی که اسپرم صفر دارد ابتدا با بیوپسی از بیضه باید مشخص شود که داخل بیضه اسپرم وجود دارد یا خیر؛ اگر وجود داشته باشد می‌توان از همان اسپرم‌ها برای باروری استفاده کرد. بنابراین به صرف اینکه در آزمایش منی اسپرم صفر است، مردان نباید ناامید شوند.
چرا تعداد اسپرم به صفر می‌رسد؟
شیخ‌الاسلامی در خصوص صفرشدن اسپرم که منجر به ناباروری می‌شود، توضیح داد: وقتی تعداد اسپرم به صفر می‌رسد دو حالت وجود دارد: یا بیضه اصلاً تولید اسپرم نمی‌کند؛ یا اینکه تولید می‌کند، اما به دلیل انسدادی که در مجرای خروجی اسپرم وجود دارد، این امکان که اسپرم‌ها بتوانند وارد کیسه‌های منی و سپس خارج شوند را ندارند.
وی ادامه داد: اگر علت، انسداد مجرا باشد، با جراحی می‌توان انسداد مجرا را برطرف کرد و فرد باروری طبیعی را پیدا می‌کند، اما اگر بیضه اسپرم تولید نکند، باید علت بررسی شود که مشکل از نظر کروموزومی است یا فرد دارویی مصرف کرده است که باعث صفرشدن اسپرم‌ها شده است. اشعه رادیوتراپی نیز ممکن است موجب ناباروری شود و افرادی که تحت درمان‌های رادیوتراپی قرار دارند، ممکن است تا 2 یا 3 سال بعد از درمان، اسپرم تولید نکنند؛ اما به‌تدریج می‌توانند تولید اسپرم داشته باشند.
مردان در معرض اشعه شیمیایی، کودشیمیایی، امواج و پرتودرمانی مستعد ناباروری‌اند
وی افزود: افرادی که به علت سرطان از شیمی‌درمانی استفاده می‌کنند، شیمی درمانی باعث آزواسپرم (صفر شدن اسپرم) می‌شود. برخی افرادی که در محیط‌های پراشعه کار می‌کنند؛ مانند بخشی از محیط‌های نظامی، به دلیل وجود امواج و اشعه و یا افرادی که در سیستم‌های مخابراتی کار می‌کنند یا کسانی که در سیستم‌های برق قوی کار می‌کنند، امواج ایجادشده به دلیل برق قوی یا کارخانه‌های تولید رنگ و مواد شیمیایی یا سروکار داشتن با کود شیمیایی مانند کار در مزارع کشاورزی و جذب کود شیمیایی به پوست؛ دچار آزواسپرمی (صفر شدن میزان اسپرم) و در نهایت ناباروری می‌شوند.
بسیاری از علل ناباروری مردان به رفتارهای جنسی آنها مربوط است
شیخ‌الاسلامی درخصوص ارتباط جنسی و زمان‌بندی مناسب برای رابطه جنسی و نقش آن در باروری گفت: وقتی تعداد دفعات انزال زیاد باشد، به‌تدریج تعداد اسپرم‌های موجود در مایع منی کم می‌شود؛ بنابراین زمان‌بندی رابطه جنسی باید مناسب باشد. وقتی هر شب رابطه جنسی وجود داشته باشد، میزان اسپرم‌ها کاهش پیدا می‌کند و همین موضوع می‌تواند باعث ناباروری شود. به‌طورکلی بسیاری از علل ناباروری به رفتارهای جنسی افراد برمی‌گردد.
این سکسوتراپیست با ذکر این نکته ادامه داد: معمولاً برای رخ دادن باروری باید زمان تخمک‌گذاری زن تشخیص داده شود که در یک هفته زمان تخمک‌گذاری، 3 یا 4 روز قبل از آن رابطه‌ای وجود نداشته باشد و بعد از یک هفته، یک‌شب درمیان رابطه جنسی برقرار شود. این موضوع باعث می‌شود تعداد اسپرم‌ها در هر بار انزال به حد کفایت باشد؛ اما وقتی هر شب یا روزی دوبار رابطه برقرار می‌شود، میزان اسپرم‌ها به حدی کاهش پیدا می‌کند که قدرت باروری ندارند؛ زیرا مایع منی زمانی می‌تواند باروری ایجاد کند که حداقل 20 میلیون اسپرم در هر سانتیمتر مکعب آن وجود داشته باشد. همچنین میزان اسپرم محرک باید بالای 50 درصد باشد و اگر این میزان پایین باشد ویتامین E و زینک‌پلاس تجویز می‌شود تا میزان حرکت اسپرم بهبود پیدا کند.
بیش از 90 درصد ناباروری مردان قابل درمان است
وی افزود: وقتی تعداد اسپرم‌ها از این مقدار کمتر باشد، باروری ریسک بیشتری پیدا می‌کند. قبل از بررسی علل باروری این مسئله ارزیابی می‌شود و اگر اشکالی وجود داشته باشد، توصیه لازم را به افراد می‌دهیم تا به مرحله عمل یا دارو نرسند و با دادن برنامه تقویمی مناسب به زوج‌ها بارداری صورت گیرد.
شیخ‌الاسلامی در پایان گفت: به طور خلاصه می‌توان گفت برای اولین گام در بررسی ناباروری مردان پس از بررسی رفتار جنسی آنها، آزمایش اسپرم معمولی صورت می‌گیرد که مایع منی را به آزمایشگاه می‌دهند و بر اساس نتیجه این آزمایش، بسیاری از علل را می‌توان تشخیص داد. به‌ندرت مردانی پیدا می‌شود که نتوان ناباروری آنها را درمان کرد و ناباروری در بیش از 90 درصد موارد درمان است.
